Przebieg rzeki Leśnej (linia niebieska) i Skarbosławki (linia granatowa) wg Hedemanna

Gdzie się podziała Skarbosławka?

  Mapa Puszczy Białowieskiej znajdująca się w książce Ottona Hedemanna „Dzieje Puszczy Białowieskiej w Polsce przedrozbiorowej (w okresie do 1798 roku)”, Warszawa 1939 wprowadziła pewne zamieszanie dotyczące rzeki Skarbosławki. Na stronie internetowej www.pwik-hajnowka.pl Artur Gierasimiuk pisze: „Nasuwa się więc pytanie, czy Skarbosławka to jest to samo co Leśna, czy też z historycznego punktu widzenia są to dwa różne cieki wodne. Jaka jest przyczyna tajemniczego zniknięcia strumienia Skarbosławka? Czy zniknął bez śladu w wyniku zabiegów melioracyjnych, czy też istnieje nadal jako bezimienny rów melioracyjny? A może rzeka Leśna i strumień Skarbosławka to ten sam ciek? Sprawa jest tajemnicza i warta wyjaśnienia. Może gdzieś w przepastnych archiwach znajduje się odpowiedź na to pytanie?

   Ponieważ temat ten mnie zainteresował, postanowiłem dowiedzieć się czegoś więcej o Skarbosławce. W „Ordinatia pusczy j.k.mści. leśnictwa Białowieżskiego y Kamienieckiego..” z 1639 r. znalazła się pierwsza wzmianka źródłowa o terenach, gdzie obecnie leży Hajnówka - „przez rzekę Leśnicę kraiem Lasu Białego do Judina Błota, stamtąd do rzeczki Skrobosławki do Dubin do Sadka Uroczyska”…Kolejna wzmianka, tym razem o zasiedleniu terenów wchodzących w skład dzisiejszego miasta znalazła się w „Inwentarzu leśnictwa białowieskiego” z 1670 r. - ..”Krzysztoph Haynaw na uroczyszczu Skarbosławce mieszka na granicy Podlaskiey, od którey przy Gościńcu od Ladzkiego Leśnictwa”..
Wymieniono tu nazwę Skrobosławka w odniesieniu do rzeki i nazwę Skarbosławka dotyczącą uroczyska. W książce Hedemanna nazwy te odnoszą się zarówno do rzeki i do uroczyska. Skrobosławka wymieniona została 5 razy a Skarbosławka – 2 razy. Trudno powiedzieć, która nazwa jest właściwa.

  Poddałem analizie przebieg rzeki na dostępnych mapach z XVIII i XIX wieku. Pierwsza mapa M. Polchowskiego z 1784 r. przedstawia rzekę przepływającą obok Straży (Hajnowskiej). Mapa jest mało szczegółowa. Widać, że rzeka ma dopływ lecz nie wiadoma, gdzie jest rzeka główna.

  Następna mapa ukazująca pogranicze Rosji i Prus w latach 1795-1807 przedstawia rzekę graniczną Lsna biegnącą obok miejscowości Dolna i Bielszczyzna.W rejonie Hajnowszczyzny widać dopływ bez nazwy (Skarbowsławkę).

  Na mapie J. Brinckena z 1826 r. widać, że rzeka Leśna płynie między Bielszczyzną i Dubinami, a jej lewy dopływ między Dubinami i Postołowem.

   W wyniku analizy przebiegu rzek na powyższych mapach doszedłem do wniosku, że rzeka główna Leśna Prawa (Leśnica, Lsna) brała początek w okolicy wsi Bielszczyzna. W wyniku obniżenia poziomu wody gruntowej, rzeka zaczęła pełnić rolę rowu melioracyjnego, zazwyczaj suchego w okresie letnim, a jej dopływ - nawodniony przez cały rok strumień Skarbosławka zaczęto traktować jako początek rzeki Leśnej Prawej. O tym, że nie tylko ja tak myslę świadczy mapa Nadleśnictwa Hajnowskiego, na której rzeka Leśna przebiega obok Bielszczyzny.

  Strumień Skarbosławka (Skrobosławka) - strumień wypływający z okolicy Fermy Dubińskiej, płynący między Dubinami a Postołowem i Sawinym Hrudem oraz przez uroczysko Skarbosławka wpadający z lewej strony do rzeki Leśnej Prawej w pobliżu obecnego wiaduktu kolejowego na drodze do Bielska Podlaskiego. Prof. Michał Kondratiuk przedstawił teorię, że nazwa ta oznaczała rzekę, która jest "sławna skarbami", a więc zapewne obfitowała w duże ilości ryb. Nazwę tą mogli nadać mieszkańcy wsi Sawiny Gród już w XVI w. Na mapach z XIX wieku nazwa strumienia Skarbosławka była pomijana względnie określono ja jako bezimiennyj strumok. Ostatni chyba raz nazwę Skarbosławka użyto na rosyjskiej mapie Bielska Podlaskiego z 1908 roku.

  Zastanawiające jest dlaczego Otton Hedemann umieścił na mapie Leśną i Skarbosławkę między Dubinami i Postołowem? Być może powołując się na zapis Lubawskiego znaleziony w XVI-wiecznych aktach Metryki Litewskiej - "na rzece Lśnie w imię Postołowa" przyjął, że strumień płynący od Dubin w stronę Hajnówki to Leśna Prawa. Ponieważ nie mógł pominąć istnienia Skrobosławki, na mapie Puszczy Białowieskiej umieścił ją między ścianą Puszczy Białowieskiej i wsiami Postołowo, Sowiny Hrud, płynącą dalej przez teren Zakładów "Hamech", osiedle Hajnówka II, Reja, przez Majdan do ujścia z rzeką Leśną w pobliżu więzienia.

  Postanowiłem ustalić, czy rzeka mogła płynąć tą trasą. W wyniku obserwacji map topograficznych terenu Hajnówki stwierdziłem, że Hedemann ustalając przebieg Skarbosławki popełnił duży błąd, gdyż strumień musiałby płynąć wbrew prawom fizyki 6 do 8 m pod górę. Układ geologiczny terenów nie zmienił się od ery lodowcowej.

   Podsumowanie: Na podstawie powyższych dociekań ustaliłem, że rzeka Leśna i strumień Skarbosławka to ten sam ciek. W wyniku błędnego wyznaczenia przebiegu strumienia na mapie Hedemanna Skarbosławkę na zawsze usunięto z polskich map. Może warto byłoby tę nazwę przywrócić?

Ryszard Pater

Galeria