Kronenberg Walerian (1859-1934)

Walerian (Walery) Kronenberg – jeden z najbardziej utalentowanych polskich projektantów i budowniczych parków i ogrodów końca XIX i początku XX wieku, autor m.in. dwóch zrealizowanych projektów parków w Białowieży.

   Urodził się w 1859 roku we wsi Prawda (pow. łukowski), w rodzinie Juliusza i Wiktorii (z domu Roguskiej) Kronenbergów.

   Uczył się w Warszawie. Po ukończeniu III Gimnazjum, kontynuował naukę w Szkole Ogrodniczej przy Ogrodzie Pomologicznym, następnie praktykował w znanym zakładzie ogrodniczym C. Ulricha, założonym jeszcze w 1805 roku. W celu uzupełnienia swej wiedzy ogrodniczej, postanowił wyjechać za granicę. Początkowo pracował w szkółkach Spätha pod Berlinem, później uczył się projektowania i zakładania ogrodów u sławnego niemieckiego ogrodnika-pejzażysty Süssmayera we Frankfurcie nad Menem, który powierzył mu do wykonania na gruncie kilka większych i mniejszych projektów.

   Powróciwszy w 1880 roku do kraju, Kronenberg otworzył własny zakład pod nazwą „Hodowla róż, drzew ozdobnych i owocowych W. Kronenberga”, który mieścił się na miejscu starego i zaniedbanego sadu pod Warszawą, za rogatką Wolską. Firma w anonsach prasowych polecała dziczki jabłek i gruszek, róże pienne i krzaczaste, drzewa i krzewy ozdobne do parków, przyjmowała zamówienia na plany parków i ogrodów miejskich oraz podmiejskich a także szklarń, altan, podejmowała się również zupełnego urządzenia ogrodów, bez względów na odległość miejscowości. Nabyta w kraju i za granicą wiedza i praktyka ułatwiła Kronenbergowi szybkie zdobycie opinii dobrego i wziętego fachowca w zakresie planowania i zakładania zieleńców, ogrodów spacerowych, parków, cieplarni, sadownictwa itp.

    W 1882 roku powierzono Kronenbergowi wykładanie teorii zakładania parków w Szkole Ogrodniczej Prywatnej w Warszawie (Nowogrodzka 36). Szkoła ta funkcjonowała w latach 1879-1886, przy Rządowym Ogrodzie Pomologicznym. W 1915 roku Kronenberg został profesorem parkoznawstwa w założonej dwa lata wcześniej Wyższej Szkole Ogrodniczej w Warszawie (w 1922 roku szkołę tę zastąpił Wydział Ogrodniczy SGGW).

    W. Kronenberg brał udział w dużych, liczących się wystawach ogrodniczych, tak krajowych, jak i zagranicznych. Już w 1882 roku zaprezentował plany parków w Wilnie, Wiązownie, Bużanach i Kałuszynie na Moskiewskiej Wystawie Ogrodniczej. Zdobył medal srebrny wielki.

   W trzy lata później zaangażował się w organizację Wystawy Ogrodniczej Ogólnej w Warszawie, opracowując wraz z Franciszkiem Szaniorem jej plan. Wziął także udział w tej wystawie, wystawiając ponad sto odmian drzew oraz krzewów liściastych i iglastych, szkółkę róż piennych i krzaczastych tudzież róże cięte. Otrzymał w różnych kategoriach medal srebrny wielki, dwa medale srebrne małe i jeden medal brązowy oraz list pochwalny.

  W roku 1887 na Wystawie Rolniczej Wszechrosyjskiej w Charkowie wystawił kilkanaście planów parków, w większości zrealizowanych.

   W 1892 roku na I Wystawie Ogrodniczej Prowincjonalnej w Łodzi przedstawił ładną kolekcję drzew ozdobnych liściastych i iglastych, a także oryginalne plany trzech parków (we Włodawie dla inwalidów kolejowych, w Roszynie i Wojciechowie) oraz 20 planów parków i budowli w kopiach fotograficznych (w Bużanach, Czarnorudce, Opinogórze, Skłótach, Żukowie, Młochowie, Psarach, Trojance, Zagórzu, Skórczu, Falentach, Brzeżanach, Leźnicy, Czesławicach, Minkowiczach, Ostromeczonie, Leśmierzu, Częstocicach i Młocinach).

   W 1894 roku wystawiał róże na Wystawie Kwiatowej w Bagateli. Był jednocześnie sędzią konkursowym tej wystawy.

   Największą pasją życiową W. Kronenberga było opracowywanie nowych projektów parków i ogrodów, a także przeprojektowywanie starych założeń parkowych. Większość projektów udało mu się zrealizować na gruncie. Specjaliści naliczyli ich ponad trzysta. Były one realizowane w różnych miejscowościach położonych na terenie ówczesnego Królestwa Polskiego oraz w zachodnich i południowych guberniach cesarstwa rosyjskiego (dzisiejsza Białoruś, Ukraina, Litwa i wschodnia część Polski), a nawet na Krymie. Warto tutaj wymienić chociażby: Grodziec koło Będzina (1880), Spałę w Puszczy Pilickiej (1884), Czesławice pod Nałęczowem (1886), Młochów pod Pruszkowem (1887), Brzezie w pow. włocławskim (1889), Wołoczyska na Podolu (1889), Garnek w pow. radomszczańskim (1891), Raj w pow. brzeżańskim (1892), Zagórze w pow. będzińskim (1893), Leśmierz w pow. łęczyckim (1895), Opinogórę w pow. ciechanowskim (1895), Stryjów w pow. krasnostawskim (1897), Palikije w pow. lubelskim (1899), publiczny ogród miejski w Łodzi (1904-1910) oraz park w Zamościu, na stokach fortyfikacji (1922). Według planów Kronenberga urządzony został Ogród Miejski w Białymstoku (1895-1897) i parki pułkowe w Siedlcach, Guzowie i innych miejscowościach. Swój ślad zaznaczył Kronenberg także w Wilnie – kierował w tym mieście robotami przy urządzaniu parku i promenad. W Warszawie zaplanował ogrody: na placu Towarzystwa Wyścigów Konnych na Polu Mokotowskim (1898), park Towarzystwa Ogrodów Warszawskich przy ul. Bagatela (1903), ogród na placu wystawy przy ul. Agrykoli (1903-1904).

    Do jednej z najlepszych realizacji parkowych W. Kronenberga zaliczany jest „cesarski park” w Białowieży (zob. „Ogrodnik” nr 3/1935), obecnie nazywany Parkiem Pałacowym. Projekt ten został opracowany w 1890 roku i zgłoszony do rozpisanego konkursu na park otaczający zespół pałacowy w Białowieży, do budowy którego przystąpiono rok wcześniej. Prace przy budowie parku cesarskiego zostały ukończone w 1895 roku. Mniej więcej w tym samym okresie W. Kronenberg opracował także projekt parku pułkowego w Białowieży, który również został wykonany; dzisiaj znany jest pod nazwą Parku Dyrekcyjnego.

  Park Pałacowy w Białowieży został założony w duchu naturalistycznym, czyli z wyeliminowaniem architektonicznego i rzeźbiarskiego wyposażenia ogrodu. W kompozycji wykorzystano istniejącą rzeźbę terenu, wodę i roślinność. Na przepływającej przez park rzece Narewce utworzono dwa stawy z wyspami, zaś na naturalnej skarpie u podnóża pałacu urządzono malowniczą kaskadę wodną. Przy komponowaniu zieleni wykorzystano rosnący na wzniesieniu stary gaj dębowy.

   Park w Białowieży jest zaliczany, obok parków w Czesławicach i Skórczu, do czołowych dzieł Kronenberga. Reprezentuje wszystkie najbardziej charakterystyczne cechy stylu tego planisty.

   Z Towarzystwem Ogrodniczym Warszawskim (TOW) związał się W. Kronenberg w 1884 roku. Działał w dwóch sekcjach: roślin ozdobnych, kwiatów i parków oraz mechaniki ogrodniczej. Później został wiceprezesem Towarzystwa. Poczynając od 1889 roku, był przez kilkanaście lat członkiem honorowym Komitetu Plantacji Miejskich m. Warszawy. Założył Koło Planistów przy TOW i został wybrany jego pierwszym prezesem (w 1937 roku Koło zostało przekształcone w Stowarzyszenie Ogrodników Architektów). Był jednym z kuratorów Ogrodu Botanicznego, Łazienek i Belwederu. Zasiadał często w ogrodniczych sądach konkursowych.

   W odrodzonej Polsce pracował w Magistracie m. stoł. Warszawy, w Wydziale VII Technicznym, obejmującym zarząd i administrację gospodarstwa rolnego i leśnego stolicy. Pełnił też funkcję ławnika przy Magistracie m. stoł. Warszawy (od 1 lipca 1920 do 9 lipca 1927 roku). W lipcu 1922 roku znalazł się w grupie rzeczoznawców, powołanej przez Komisję Ogrodową przy Magistracie w celu ustalenia przyczyny zamierania drzew na ulicach Warszawy. Od 1923 roku był przewodniczącym tej Komisji. W 1931 roku wybrany został radnym miejskim.

   W 1899 roku W. Kronenberg wszedł w skład komitetu redakcyjnego czasopisma „Ogrodnik Polski”. Nieco publikował na jego łamach.

   W 1886 roku wydał swój pierwszy katalog pt. „Specyalna hodowla róż, krzewów i drzew ozdobnych”, który zyskał bardzo pochlebną recenzję (zob. „Ogrodnik Polski” nr 5/1886). W 1896 roku ukazała się drukiem jego praca „Hodowla róż, drzew ozdobnych i owocowych”.

  Swoją wiedzę o zakładaniu parków i drzewoznawstwie parkowym W. Kronenberg upowszechniał także poprzez pogadanki i wykłady na spotkaniach, organizowanych przez Towarzystwo Ogrodnicze Warszawskie.

  Kronenberg był człowiekiem wrażliwym na ludzką niedolę. Wspomagał często ofiarami pieniężnymi biednych i potrzebujących pomocy, np. niezamożnych uczniów i uczennice szkół prywatnych, głodnych i bezdomnych. Od 1903 roku zasiadał z żoną Stefanią (poślubioną w 1892 roku) w Zarządzie Towarzystwa Opieki nad Umysłowo Chorymi. Działał też w Komitecie Pomocy dla Robotników i ich Rodzin. Od 1913 roku był członkiem Komitetu Towarzystwa Kolonii Letnich dla Dzieci. W 1920 roku, jako przedstawiciel m. stoł. Warszawy, wszedł do Komitetu Związku Specjalnego dla Budowy, Uprzemysłowienia i Wykorzystania Linii Kolejowej Warszawa – Rawa – Tomaszów.

  Walerian Kronenberg zmarł 27 listopada 1934 roku i został pochowany na cmentarzu w Proboszczewicach (pow. płoński). Na dwa miesiące przed swoją śmiercią wziął jeszcze udział w obchodach jubileuszu 50-lecia Towarzystwa Ogrodniczego Warszawskiego, zasiadając jako członek honorowy Towarzystwa za stołem prezydialnym podczas uroczystej akademii.

  Dr Marceli Różański we wspomnieniu o W. Kronenbergu, zamieszczonym w „Gazecie Rolniczej” (nr 6/1935), napisał: „Życie i prace Zmarłego cechowała zawsze prawość, uczciwość i szlachetność, a dobroć opromieniała jego stosunki z ludźmi. Zszedł z tego świata człowiek skromny, ale silnego i prawego charakteru i istotnej zasługi, pozostawiwszy głęboki żal u wszystkich, którzy go znali”.

  Marta Jankowska w opracowaniu pt. „Białowieża (woj. białostockie). Myśliwski zespół pałacowo-parkowy. Studium historyczno-przestrzenne” (Białystok 1982) tak charakteryzuje styl wybitnego planisty:

  „Kronenberg pozostawał pod wpływem francuskich planistów i teoretyków sztuki ogrodowej Alphanda, Barillet-Deschampsa i Andrégo. Od nich, a szczególnie od Barillet-Deschampsa, zaczerpnął sposób komponowania zieleni w masywach na obrzeżu parku i w skupinach w części środkowej, budowania osi widokowych za pomocą doboru i sposobu zadrzewienia przy wykorzystaniu ukształtowania terenu.

  Kronenberg jako pierwszy w Polsce zastosował pomysł Barillet-Deschampsa tworzenia sztucznych falistości powiększających optycznie przestrzeń. Od niego przejął również sposób ukrywania skrzyżowań dróg parkowych w skupinach drzewostanu. Także od Francuzów nauczył się komponowania dróg o płynnym przebiegu wzdłuż linii krzywych złożonych z odcinków eliptycznych, kolistych i esowatych o charakterystycznym układzie obwodnicowym dróg głównych z obwodnicą pojedynczą lub podwójną prowadzącą po obrzeżu całości terenu lub jego części. Ten typ ogrodów nazwano obwodnicowymi. Był on charakterystyczny dla twórczości znanych polskich planistów drugiej połowy XIX wieku. Ogrody projektowane przez Kronenberga należały jednak do najlepszych realizacji”. (Oprac. Piotr Bajko)

Galeria