Dr inż. Czesław Okołów

Dr inż. Czesław Okołów – leśnik, entomolog, bibliograf, działacz ochrony przyrody i popularyzator wiedzy o Puszczy Białowieskiej, dyrektor Białowieskiego Parku Narodowego w latach 1992-2003.

Urodził się 21 grudnia 1935 roku w leśniczówce Halinka, położonej nieopodal wsi Biała (obecnie w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej), gdzie jego ojciec Wacław był leśniczym Leśnictwa Olszańskiego (Nadleśnictwo Biała). W 1940 roku został wywieziony wraz rodziną do Wołogdy, następnie przesiedlony do Kazachstanu. Na wywózce stracił ojca i brata Ryszarda, do kraju powrócił z matką Jadwigą z d. Mironowicz w 1946 roku.

Uczęszczał do szkoły podstawowej w Bobolicach k. Koszalina, następnie do I Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Kościuszki w Bielsku Podlaskim, w którym uzyskał maturę. Ukończył Wydział Leśny SGGW w Warszawie, otrzymując tytuł magistra inżyniera leśnictwa (specjalizacja: entomologia leśna i ochrona przyrody). W latach 1958-1960 pracował jako praktykant, następnie adiunkt w Nadleśnictwie Bielsk Podlaski.

Pracę w Białowieskim Parku Narodowego rozpoczął 15 kwietnia 1960 roku Początkowo był preparatorem, następnie – od 1 czerwca 1961 roku – kustoszem Muzeum Przyrodniczo-Leśnego. Od 1 maja 1967 roku, nadal kierując muzeum, pracował już w stopniu starszego asystenta, był pierwszym pracownikiem naukowo-badawczym zatrudnionym w Parku. Z dniem 1 stycznia 1972 roku awansowano go na adiunkta naukowo-badawczego, a 1 września 1988 roku powierzono mu kierownictwo utworzonej w BPN pracowni naukowo-badawczej. Na stanowisku kustosza muzeum pozostawał do końca maja 1989 roku. 1 czerwca 1989 roku powołany został na stanowisko zastępcy dyrektora, natomiast od 1 kwietnia 1992 roku pełnił obowiązki dyrektora. Akt powołujący go z dniem 1 sierpnia 1993 roku na stanowisko dyrektora BPN wręczył mu dr inż. Jan Szyszko. Stanowisko dyrektora piastował do 11 stycznia 2003 roku, tj. do odejścia na emeryturę. Następnie, do końca 2015 roku, pracował jeszcze w niepełnym wymiarze godzin jako główny specjalista ds. udostępniania BPN. W życiu Parku i Białowieży uczestniczył aktywnie niemal do ostatnich swych dni.

Tytuł doktora nauk leśnych otrzymał w 1967 roku na podstawie rozprawy o jeśniaku czarnym W czasie pracy ukończył Podyplomowe Studium Ochrony Przyrody w Akademii Rolniczej w Krakowie. Uczestniczył w prestiżowym seminarium poświęconemu gospodarowaniu w parkach narodowych i rezerwatach przyrody na University of Michigan (USA). Zdobył specjalizację zawodową I i II stopnia w zakresie ochrony zasobów leśnych (NOT-SITLiD).

Na zlecenie UNESCO opracował koncepcję systemu edukacji przyrodniczej rezerwatu biosfery BPN, która została wdrożona w życie w BPN. Należał do osób aktywnie działających w sprawie przyznania osobnego statutu Puszczy Białowieskiej (1975). Walczył o ograniczenie wyrębu drewna w gospodarczej części Puszczy.

Prowadził badania nad rozwojem populacji kornika drukarza w BPN oraz w zagospodarowanej części Puszczy, nad wpływem turystyki na puszczę i jej biologię, a także nad rozkładem drewna w warunkach Puszczy (wspólnie z dr. Pawłem Michalewiczem).

Pracując na stanowisku kustosza – współuczestniczył w opracowaniu koncepcji przebudowy ekspozycji muzeum w 1960 roku, był również członkiem grupy naukowców opracowującej scenariusz nowej ekspozycji muzealnej, którą udostępniono zwiedzającym w 1972 roku. Zorganizował mnóstwo różnych czasowych wystaw muzealnych – samodzielnie, jak też we współpracy z innymi placówkami i organizacjami, np. Towarzystwem Przyjaciół Białowieży, Muzeum Okręgowym w Białymstoku, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

W okresie, gdy kierował Parkiem, jego obszar został powiększony z 5.317 ha do 10.501,05 ha, a wokół Parku założono strefę ochronną. Dokonano generalnej przebudowy dużego kompleksu turystycznego i urządzono w nim nową ekspozycję muzealną oraz siedzibę BPN. Wyremontowany został zabytkowy dworek z 1845 roku, w którym otwarto Ośrodek Edukacji Przyrodniczej im. Jana J. Karpińskiego. Uruchomiono nową kotłownię olejową w Parku Pałacowym. Rada Europy przyznała BPN Dyplom Europy na lata 1998-2002, następnie przedłużyła go do 2007 roku. Zorganizowano także pierwszą w Białowieży wystawę owocników grzybów Puszczy Białowieskiej, rozpoczęto wydawanie czasopisma „Puszczyk”, przeznaczonego dla dzieci i młodzieży, oraz wprowadzono odpłatne licencje przewodnickie.

Przez długi czas opiekował się biblioteką naukową BPN, której zbiory systematycznie powiększał o cenne publikacje dotyczące Puszczy Białowieskiej.

Z pasją szerzył ideę ochrony przyrody podczas setek spotkań na terenie Polski, a także poza jej granicami, Często występował w różnych telewizyjnych audycjach, programach i filmach, udzielał też wywiadów licznym tytułom prasowym. Przed obiektywem kamery stanął po raz ostatni niedługo przed swoim odejściem. Jego wypowiedź o syberyjskiej zsyłce leśników białowieskich, została wykorzystana w pierwszym odcinku filmu pt. „Puszcza Białowieska. Wczoraj, dziś, jutro” Jacka Frankowskiego.

Był aktywnym członkiem Towarzystwa Przyjaciół Białowieży, pełnił w nim funkcję sekretarza. Inicjował szereg przedsięwzięć popularyzujących miejscowość i puszczę. Prowadził koło filatelistyczne, sam będąc zagorzałym filatelistą. Jako aktywny przewodnik turystyczny, organizował kursy i szkolenia przewodnickie. Oprowadzał osobiście najważniejszych gości odwiedzających Białowieżę. Był przewodnikiem turystyki przyrodniczej „Safari”.

Na jego dorobek składa się ok. 400 publikacji różnego typu, w tym 7 tomów bibliografii i około 20 przewodników i folderów o Puszczy Białowieskiej i Białowieskim Parku Narodowym. Dokonał także przekładu na język polski monumentalnego dzieła Georgija Karcowa pt. „Biełowieżskaja Puszcza” z 1903 roku.

Uczestniczył w licznych konferencjach, sympozjach naukowych oraz kongresach w kraju i za granicą. Był członkiem szeregu komitetów i towarzystw naukowych krajowych i zagranicznych, głównie związanych z funkcjonowaniem i rolą ochronną parków narodowych. W 1981 roku wystąpił w roli eksperta „Solidarności” w negocjacjach leśników z rządem. Od kwietnia 2007 roku był redaktorem naczelnym czasopisma „Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody”.

Odznaczony wieloma odznakami i medalami, w tym: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2003), Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem im. Krzysztofa Kluka za zasługi w ochronie środowiska, Złotą Odznaką „Zasłużony Białostocczyźnie”, Medalem Alfreda Toepfera (1998), srebrną i złotą odznaką Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, złotą odznaką honorową Polskiego Towarzystwa Leśnego, srebrną, złotą i honorową odznaką Ligi Ochrony Przyrody, złotą odznaką Zasłużonego dla Ochrony Środowiska, odznaką Zasłużonego Działacza Kultury.

W 1975 roku otrzymał nagrodę naukową wojewody białostockiego „za całokształt działalności naukowej w dziedzinie ochrony Białowieskiego Parku Narodowego oraz rozwój muzealnictwa na Białostocczyźnie”. W 1980 roku został laureatem Nagrody „Gazety Współczesnej”.

Dr inż. Czesław Okołów zmarł 23 sierpnia 2016 roku. Pochowany został 26 sierpnia na cmentarzu w Białowieży.

Zaznaczył trwały ślad w historii Białowieskiego Parku Narodowego , białowieskiej turystyki, przewodnictwa i muzealnictwa przyrodniczego. (Oprac. Piotr Bajko).

Galeria