gen. Stanisław Bułak-Bałachowicz

Gen. Stanisław Bułak-Bałachowicz urodził się 10 lutego 1883 r. w wielodzietnej rodzinie kucharza na dworze Mejsztowiczów w Mejsztach Wileńskich. Ukończył średnią szkołę agronomiczną, po czym prowadził stadninę koni. W 1905 r. był rewolucyjnym sędzią w sprawach pomiędzy chłopami a obszarnikami. Poniewaz chłopi byli bardzo wdzięczni za to, że im pomagał, nadali mu przydomek „Bat’ka”, który przylgnął do Stanisława na całe życie. Po wybuchu wojny w 1914 r. zgłosił się na ochotnika do Armii Rosyjskiej. Bardzo szybko awansował. W 1918 r. wstąpił do Armii Czerwonej. Nie przyjął stanowiska generalnego inspektora kawalerii Armii Czerwonej lecz wystarał się o samodzielny pułk kawalerii do walki z Niemcami. Brał udział w obronie Estonii. Następnie wstąpił do Białej Armii. Jednak jego sojusz z białogwardzistami był krótkotrwały. Wkrótce został aresztowany, a po wyjściu na wolność działał samodzielnie.

14 listopada 1919 r. złożył na ręce szefa misji wojskowo-dyplomatycznej Białoruskiej Republiki Ludowej, Łotwy i Estonii deklarację obywatelstwa BRL i prośbę o przyjęcie na służbę. Wobec trudnej sytuacji militarnej późną wiosną 1920 r. rzucono wojsko Bałachowicza prawdopodobnie jako część Armii Białoruskiej, na lewe skrzydło 3 Armii Wojska Polskiego. W czasie walk działał na tyłach wojsk radzieckich i przeszedł na polską stronę frontu. W czasie walk na froncie Stanisław jak i jego brat Józef niejednokrotnie wyjeżdżali do Warszawy, gdzie trwały pertraktacje miedzy Białoruskim Komitetem Politycznym a Rosyjskim Komitetem Politycznym. Na życzenie Piłsudskiego Bałachowicz zawarł umowę z Sawinkowem, w której zobowiązał się uznać polityczne zwierzchnictwo Rosyjskiego Komitetu Politycznego, a z kolei Rosyjski Komitet Polityczny oddał w ręce Bałachowicza dowództwo nad tworzącą się Armią Ochotniczą. Z drugiej strony Bałachowicz zwarł także porozumienie z Białoruskim Kom. Politycznym, który także oddał swoje oddziały do tworzącej się Armii gen. Bułak-Bałachowicza. Jej oficjalna nazwa brzmiała: Sprzymierzona Armia Ludowa i jako taka była militarnym przedłużeniem Białoruskiego Komitetu Politycznego i Rosyjskiego Komitetu Politycznego. Służyli w niej Rosjanie i Białorusini, ukraińscy Kozacy i kaukascy muzułmanie, i grupa pochodząca z Białostocczyzny (...). Sprzymierzona Armia Ludowa składała się z dwóch dywizji piechoty, grupy kawalerii, pułku artylerii ciężkiej. Na swoim stanie miała dwadzieścia samolotów. Liczyła dwadzieścia tysięcy ludzi. Współpracowały z nią oddziały partyzanckie.

Kiedy 16 listopada 1920 r. powstał w Mozyrzu rząd Białoruskiej Republiki Ludowej, Stanisław Bułak-Bałachowicz został powołany naczelnikiem państwa białoruskiego i głównodowodzącym wszystkich sił zbrojnych na Białorusi. Jednak znaczny rozłam narodowościowy Armii nie pozwolił na działania w chwilach pokoju. W grudniu 1920 r. Bałachowicz podpisał z władzami polskimi umowę o rozbrojeniu i internowaniu swoich oddziałów. Następnie wojska owe spróbował przekształcić w Firmę Eksploatacji Łąk i Lasów. W tej firmie zatrudnił około tysiąca żołnierzy. Główna jej siedziba mieściła się w Białowieży, ale żołnierze ci pracowali w całej naszej okolicy, m.in. w Narewce i Hajnówce. Pracowali albo przy wyrębie lasów, albo w tartakach. Byli to w przeważającej mierze Rosjanie, gdyż Białorusini wrócili do swoich domów. Wielu Bałachowców wyemigrowało za ocean. Powstały osady w Argentynie. Potomkowie osadników mieszkają tam do dzisiaj. Firma Eksploatacji Lasów zbankrutowała, więc żołnierze szukali pracy na własną rękę. Niewątpliwie do bankructwa przyczyniły się polityczne kłopoty generała. Zarekwirowano cały majątek Armii, który Bałachowicz podał jako osobisty. W 1922 r. podpisana została umowa Polski z ZSRR na mocy której antyradzieccy przywódcy mieli być z Polski wydaleni. Następnym bardzo ważnym ciosem było zamordowanie brata generała. Józef zginął na drodze z Białowieży do Hajnówki w 1923 r. Kula miała dosięgnąć Stanisława. zamach zorganizowali wysłannicy radzieccy przy pomocy wynajętych kłusowników. Zdarzenie miało miejsce przy Górze Batorego. Później generał mimo, że nie mieszkał w Białowieży, często w niej bywał. Nie tracił z tą okolicą kontaktu.

Jego losy polityczne potoczyły się w ten sposób, że w 1926 r. wziął udział, po stronie Józefa Piłsudskiego, w zamachu majowym. To jego oddział zatrzymał uciekający rząd Witosa i zmusił do zawrócenia. W nagrodę za te i wcześniejsze zasługi został działaczem ruchu kombatanckiego. W 1927 r. zorganizował w Białowieży Zjazd Bałachowców. Poza tym uprawiał publicystykę antysowiecką i antyniemiecką, oraz pisał wiersze. W 1937 r. gen. Stanisław Bułak-Bałachowicz walczył w Hiszpanii, po stronie gen. Franco, gdzie dowodził oddziałem dywersyjno-sabotażowym. Zdążył wrócić do Polski na kampanię wrześniową. W 1939 r. brał udział w obronie Warszawy. W czasie okupacji zorganizował konspiracyjną Narodową Armię Ochotniczą. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach 10 maja 1940 r. (K.K., Duch generała Stanisława Bułak-Bałachowicza. „Gazeta Hajnowska” (Hajnówka), Nr 1(37) ze stycznia 2000 r., str. 10)

Galeria