Mikołaj Czerkas - biolog i fotografik, związany z Puszczą Białowieską od wielu lat

 Biolog, ornitolog, ekolog, fotografik, pracownik naukowy w Parku Narodowym „Biełowieżskaja Puszcza” w latach 1992-2009, popularyzator Puszczy Białowieskiej.

  Urodził się 18 kwietnia 1963 roku we wsi Chwojka (Rejon Żytkowicki, Obłast’ Homelska), w rodzinie leśnika. Po ukończeniu w 1980 roku szkoły średniej pracował w produkcyjnym gospodarstwie leśnym Zrzeszenia „Żytkowiczelas”. W latach 1981-1983 odbywał zasadniczą służbę wojskową w jednym z oddziałów kosmodromu w Plesiecku.
W 1984 roku wstąpił na wydział biologiczny Białoruskiego Państwowego Uniwersytetu w Mińsku, który ukończył w 1989 roku. Podczas studiów, pod kierunkiem A. Tiszeczkina i I. Byszniewa, brał udział w badaniach naukowych Berezyńskiego Państwowego Rezerwatu Biosfery. W rezerwacie tym odbył również zawodową praktykę, a w czasie studenckich wakacji pracował jako laborant w oddziale naukowym. W latach 1988-1992 pracował w Instytucie Zoologii AN BSSR na stanowisku ornitologa w laboratorium kręgowców lądowych. W tym okresie, bedąc członkiem grupy badajacej ptactwo wodne, uczestniczył we wszystkich ekspedycjach organizowanych przez Instytut na terenie Białorusi, w tej liczbie także w zamkniętej strefie wokół elektrowni czarnobylskiej. Oprócz tego uczestniczył w naukowych ekspedycjach przeprowadzających badania na półwyspie Kamczatka, jeziorze Bajkał (Rosja), pustyniach Kara-kum i Kyzył-kum (Turkmenistan).

   W 1992 roku został przeniesiony do oddziału naukowego Parku Narodowego „Biełowieżskaja Puszcza”, gdzie kontynuował swą pracę w charakterze ornitologa. Uczestniczył w projekcie GEF 05/28 621 BY „Ochrona biologicznej różnorodności lasów Puszczy Białowieskiej” w charakterze wykonawcy dwóch tematów.

  W 1993 roku został jednym z założycieli społecznej organizacji „Zachodnio-Białoruskie Towarzystwo Ochrony Ptaków” (Zapadno-Biełoruskoje Towariszczestwo Ochrany Ptic), a następnie brał czynny udział w tworzeniu organizacji „Ochrona Ptaków Białorusi” (Achowa Ptuszak Biełarusi – obecnie „Achowa Ptuszak Baćkauszczyny”). Wspólnie z polskimi kolegami z PTOP przygotował i wydał wspólną mapę turystyczną Puszczy Białowieskiej. W 1995 roku, badając razem z A.W. Kozulinym i L.A. Kozuliną błoto „Dzikie” (Dikoje), odkrył występowanie na tym obszarze wodniczki, w wyniku czego dokonano korekty wcześniej przyjętych zarządzeń odnośnie ochrony miejsc gniazdowania tego gatunku. Już w 1998 roku M. Czerkas zainicjował przyłączenia błota „Dikoje” do Parku Narodowego „ Biełowieżskaja Puszcza”. Dzięki wsparciu udzielonemu przez społeczne organizacje „Zachodnio-Białoruskie Towarzystwo Ochrony Ptaków” i „Ochrona Ptaków Białorusi” oraz finansowemu wsparciu Onno de Bruijna błoto „Dikoje” o powierzchni 7400 ha zostało przyłączone do Parku w 1999 roku.

   W 1998 roku M. Czerkas wspólnie z przyszłym dyrektorem organizacji „Ochrona Ptaków Białorusi” Aleksandrem Winczewskim i kandydatem nauk biologicznych Aleksandrem Kozulinym organizował i przeprowadził w Puszczy Białowieskiej pierwsze seminarium dotyczące ochrony nizinnych błot Polesia. W czasie seminarium został przygotowany projekt ochrony większych nizinnych błot na terenie Białorusi: Zwaniec, Dikoje i Sporowskoje. W kwietniu 1999 roku, dzięki wsparciu finansowemu brytyjskiej fundacji „Darwinowska Inicjatywa”, Royal Society for the Protection of Birds i Programowi Rozwoju ONZ, naukowo-użytkowy projekt wystartował. W trakcie realizacji projektu wypracowane zostały przedsięwzięcia dotyczące konserwacji błot. Po raz pierwszy w Białorusi zostały opracowane plany zarządzania błotami: Zwaniec, Dikoje i Sporowskoje.
Nad projektem społecznej organizacji „Ochrona Ptaków Białorusi” M. Czerkas pracował w latach 2000-2003. W 2000 roku jako ekspert uczestniczył w opracowywaniu, a następnie wziął aktywny udział w realizacji transgranicznego projektu DANCEE „Puszcza bez granic”. Ten projekt wniósł duży wkład do utworzenia granicznego przejścia Grudki-Pererow znajdującego się na terenie Puszczy Białowieskiej. Oprócz tego w ramach projektu zostali przygotowani specjaliści dla przyszłych projektów i innych organizacji społecznych (koordynator projektu z „Ochrony Ptaków Białorusi” Wiktor Fenczuk został później dyrektorem wykonawczym tej organizacji).

  W latach 2002-2003 M. Czerkas uczestniczył w realizacji projektu „Zbadanie statusu orlika krzykliwego i orlika grubodziobego w Białorusi”. Grupa ornitologów-rejestratorów dowiodła, że ustalona szacunkowo liczba 30 par orlika grubodziobego dla Białorusi jest znacznie zaniżona. W rzeczywistości gniazduje na tym obszarze 150-200 par tego zagrożonego w skali globalnej gatunku. Po raz pierwszy zostało dowiedzione gniazdowanie orlika grubodziobego w Puszczy Białowieskiej.
Wspólnie z Eduardem Monginym M. Czerkas przeprowadził badania nad liczebnością bekasa dubelta i bekasa kszyka na terenie Białorusi. Po raz pierwszy w republice otrzymano dane o liczebności bekasa dubelta i ustalono tokowiska. Opracowano także zagęszczenie obu gatunków w różnych biotopach.

  W tym okresie M. Czerkas poświęcał dużo uwagi młodzieży. Wspólnie z kolegami z Moskiewskiego Państwowego Uniwersytetu Lasu zorganizował młodzieżową konferencję „Lasy Eurazji w 3 tysiącleciu”, którą następnie zaczęto organizować corocznie. W 2002 roku konferencja odbyła się w Puszczy Białowieskiej i po raz pierwszy stała się transgraniczną. Uczestnicy poznali lasy, ich odbudowę i metody ochrony tak w białoruskiej, jak i w polskiej części Puszczy. Dzięki konferencji, która odbywała się w różnych częściach Eurazji, uczestnicy mogli zapoznać się się z najlepszymi doświadczeniami w ochronie lasów, ochronie przyrody. Stała się ona swoistą Alma Mater dla kandydatów nauk leśnych i nauk biologicznych. Sam M. Czerkas obronił dysertację kandydacką w 2009 roku na temat „Stan obecny, wieloletnia dynamika i czynniki warunkujące liczebność głuszcowatych (Tetraonidae) na terenie Puszczy Białowieskiej”. Przygotowując się do obrony dysertacji, M. Czerkas sporo czasu spędził w archiwach Białorusi, Rosji, Polski i Ukrainy.

  M. Czerkas jest jednym z zasłużonych popularyzatorów Puszczy Białowieskiej. Jedno z pierwszych wydawnictw naukowo-popularnych „Biełowieżskaja Puszcza. Kratkij istoriczeskij oczerk”, opracowane wspólnie z Wiaczesławem Siemakowem i wydane w 1994 roku, było trzykrotnie wznawiane.

  Szczególnie płodnym okazał się rok 2009. W przeciągu kilku miesięcy zostały wydane dwie pozycje. Jako pierwszy ukazał się album zdjęć „Bieławieżskaje dziwa” (w dwóch wersjach językowych – białorusko-angielskiej i rosyjsko-angielskiej). Album ten w krajowym konkursie „Isskustwo Knigi – 2009”, w Dni Białoruskiego Piśmiennictwa w Smorgoni, został zwycięzcą i zdobył dyplom oraz statuetkę „Złot foliał” w nominacji „Skarby Ojczyzny” jako najlepsze wydawnictwo literacko-artystyczne. Druga książka Mikołaja Czerkasa i Iriny Parmuzinej „Carskije ochoty w Biełowieżskoj Puszcze. Stranicy istorii” została wydana w 2009 roku. W następnym roku, w 50-tym jubileuszowym konkursie, została uznana za najlepsze naukowo-popularne wydawnictwo Białorusi, otrzymała dyplom i statuetkę „Złot foliał”.

  Sukces ten w swoisty sposób został „doceniony” przez kierownictwo Parku. W 2009 roku, 3 lipca, w Dniu Niepodległości Białorusi, Mikołaj Czerkas został zwolniony z pracy w Parku Narodowym. Jako oficjalny powód podano zakończenie terminu kontraktu. W rzeczywistości przyczyna zwolnienia była bardziej banalna. Do wspomnianych wyżej wydawnictw nie został dopisany jako współautor generalny dyrektor GPU „NP Biełowieżskaja Puszcza” Mikołaj Bambiza. W zemście za to „niedopatrzenie” M. Bambiza rozpoczął również proces wysiedlenia z mieszkania rodziny Czerkasa. Administracja Parku posunęła się nawet do podrobienia dokumentów. Sądowy proces ciagnął się półtora roku. W tej nierównej walce kropkę nad „i” postawiło Kolegium Sądowe Brzeskiej Obłasti, uchylając decyzję Kamienieckiego Sądu o wysiedleniu rodziny Mikołaja Czerkasa.

  Po zwolnieniu M. Czerkas pracuje jako ekspert w społecznej organizacji „Ochrona Ptaków Ojczyzny”, uczestniczy w tworzeniu sieci opiekunów na terenach ważnych dla ptaków. W okresie od marca do końca 2010 roku pracował jako konsultant ds. spraw stworzenia Programu Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych. W ramach projektu „Podniesienie ekologicznego uświadomienia młodzieży poprzez oświatę i rozwój zielonych szkół w Republice Białorusi” opracował koncepcję i uczestniczył w stworzeniu eko-centrum w Berezyńskim Państwowym Rezerwacie Biosfery i eko-punktu w Zakazniku „Lebjażij”, a także w przygotowaniu i wydaniu literatury metodycznej dla szkół. Po zakończeniu projektu ponownie wraca do pracy w organizacji „Ochrona Ptaków Ojczyzny”, ale wkrótce, podczas polowego sezonu, wyjeżdża do pracy w Kazachstanie realizować projekt Międzynarodowej Fundacji Ochrony Hubary Saharyjskiej (IFHC – The International Fund for Houbara Conservation).

  Wróciwszy do Białorusi, jako specjalista od terenów szczególnie chronionych, uczestniczy w realizacji projektu zachowania błot w Białorusi. Wspólnie ze swymi kolegami wydaje naukowo-popularną broszurę „Niezapomniane błoto Jelnia”.

  Mikołaj Czerkas opracował i opublikował 85 publikacji naukowych, z których 3 są monografiami napisanymi we współautorstwie. Oprócz tego opublikował ponad 100 publikacji popularnonaukowych. Większość z nich poświęcona jest Puszczy Białowieskiej. Liczne dokumenty archiwalne odnalezione przez M. Czerkasa, wniosły duży wkład do poznania dziejów i popularyzacji Puszczy Białowieskiej. (Oprac. na podst. inf. Mikołaja Czerkasa)

Artykuły:

http://vb.by/article.php?topic=5&article=19772

Galeria