Pomnik upamietniający ofiary zbrodni hitlerowskich (2009r.)

W miejscu tym, upamiętnionym po wojnie pomnikiem i tablicą informacyjną, hitlerowcy rozstrzelali łącznie 222 osoby. Egzekucje odbyły się 14 sierpnia 1942 roku (zginęły 22 osoby) i 24 grudnia 1942 roku (zginęło 200 osób).

   Oto relacja o tych zbrodniach, zaczerpnięta z książki Waldemara Monkiewicza pt. „Białowieża w cieniu swastyki” (Białystok, 1984):

   „Pierwsza [egzekucja] miała miejsce 14 sierpnia 1942 r. Tego dnia około godziny 5 rano żandarmi niemieccy wezwali na posterunek kilkadziesiąt osób mieszkających w Białowieży. Część wezwanych nie stawiła się na wezwanie w obawie przed ewentualnymi represjami. Natomiast przeszło 30 osób zgłosiło się. Spośród tych, którzy znaleźli się na posterunku, żandarmi wybrali 20 mężczyzn i 2 kobiety i po kilkugodzinnym zatrzymaniu ich w areszcie wywieźli samochodem ciężarowym na Browską Drogę i tam polecili rozebrać się do bielizny. Następnie podzielili przywiezionych na trzy grupki i kolejno rozstrzeliwali nad rowem znajdującym się w pobliżu drogi. Egzekucji dokonywał oddział lotników niemieckich, zaś teren zabezpieczała żandarmeria. Łącznie w miejscu zbrodni znajdowało się około 50 umundurowanych Niemców, w tym również amtskommissarz, który strzelając z pistoletu – dobijał dające jeszcze oznaki życia ofiary. Po kilku dniach żandarmi przystąpili do zwracania rodzinom ubrań zamordowanych osób, polecając zgłaszać się po nie na posterunek. Żadnego powodu tej egzekucji Niemcy nie podali, można jedynie przypuszczać, iż pretekstem były żywione przez żandarmerię niemiecką podejrzenia, że wzywane osoby utrzymują kontakty z partyzantami. Oto nazwiska zamordowanych: Aleksander Buczel l. 54, Michał Buszko l. 38 robotnik, Ignacy Droń l. 45 cieśla, Aleksander Dzięcioł l. 31 robotnik, Piotr Fieńko l. 37 szewc, Michał Grabowski, Nikifor Kędyś l. 40, Katarzyna Kozłowska, Kozłowski, Dymitr Kuwszynow, Justyn Lickiewicz l. 32 robotnik, Sergiusz Niemirowicz l. 30 robotnik, Leoncjusz Podłaszczyk l. 32 rolnik, Władysław Radkiewicz l. 27 krawiec, Kazimierz Rudzki l. 35, Julian Stankiewicz l. 42 robotnik, Helena Szpac l. 35, Maksym Szpakowicz l. 50 rolnik, Roman Szpakowicz l. 40, Sergiusz Szpakowicz l. 42, Aleksander Wołkowycki l. 54 rolnik, Włodzimierz Zorin l. 23.

Jedna z mogił skryta w lesie (2009r.)

W dniu 5 XI 1942 r. na polecenie amtskommissarza zgromadzono koło smolarni rodziny osób uprzednio zamordowanych. Ogłoszono wówczas, że za 3 dni nastąpi ich wysiedlenie. Pozwolono zabrać ze sobą po 2 worki ziemniaków, 1 kwintalu mąki, drób, odzież. Następnie w wagonach towarowych wywieziono tych ludzi do Białegostoku na teren wydzielony z getta. Kobiety zatrudniono w różnych warsztatach i m.in. w łaźni wojskowej.
Następna – bardziej krwawa – masakra miała miejsce 24 XII 1942 r. W związku z potyczką Niemców z partyzantami, podczas której zginęło kilku żandarmów, hitlerowcy zatrzymali w Hajnówce i okolicznych wsiach większą ilość ludzi, przeważnie mężczyzn, których wywieźli samochodami do Białowieży na tzw. „Browską Drogę” i tam rozstrzelali. W akcji tej brali udział żandarmi niemieccy nie tylko z Hajnówki, lecz także innych sąsiednich posterunków, a w szczególności Niemcy stacjonujący w tym czasie w Białowieży, zarówno żandarmi, jak też wojskowi. Zostali wówczas zamordowani: Władysław Adamiuk z Hajnówki, Adamiuk, Afanazy Bajko, Tatiana Bajko l. 19, Eudokia Bołoz, Antoni Burak z Hajnówki, Kuźma Bykowski, Kazimierz Chodak z Krzywca, Anatola Chodak l. 30, Konstanty Czarniecki z Hajnówki, Piotr Dackiewicz l. 49, Leon Dąbrowski, Józef Derkowski, Mikołaj Dmitruk l. 36 rolnik z Krzywca, Józef Dorot l. 30 robotnik, Stanisław Dorot, Wacław Dorot, Nina Dzienisiuk z Hajnówki, Fomicz l. 60 ze wsi Rodziewicze, Eudokia Frołow l. 30, Garbuszyn l. 50, Jan Glęcner, Katarzyna (Krystyna?) Glęcner, Jan Giżewski l. 36 kuśnierz, Wiera Giżewska l. 29 oboje z Hajnówki, zabrani z obozu w Bielsku Podlaskim, Maria Golonko l. 25 z Dubin (w latach 1939-1941 posłanka na Sejm BSSR), Mieczysław Grzesikiewicz l. 22 robotnik tartaku, Antoni Grycuk l. 40 rolnik, Roman Hajt z Hajnówki, Teodor Iwaniuk, Iwanow l. 44, Iwanowa l. 42, Franciszek Jerzyk l. 52, Ludwik Jerzyk l. 49 obaj z Hajnówki, Edward Kijek l. 18, Stefan Kicel l. 48, Tymoteusz Kicel l. 45 obaj z Hajnówki, Tymoteusz Kilich z Nowoberezowa, Nikita Kindziuk l. 40 z Dubin (były przewodniczący Sielsowietu), Jan Klensner, Paweł Kowalewski l. 30 rolnik z Siemianówki, Jan Koroszyło l. 28 i Sergiusz Kowszyło l. 33 z Hajnówki, Bartłomiej Kreczko l. 42 rolnik z Dworca (były przewodniczący kołchozu), Bazyl Kucera l. 50, Jan Kułak l. 41, Józef Lasota s. Michała l. 50 z Cisówki, Stanisław Lęczkowski, Jerzy Ludwik, Aleksander Ludwiniuk, Jan Macuta l. 39 z Hajnówki, Teodor Maksymiuk l. 45 z Lach, Mikołaj Melcer z Hajnówki, Michalczuk, Michał Milko, Jan Mokrecki l. 37 z Dubin, Grzegorz Mukanowski l. 45 z Hajnówki, Mikołaj Niczyporuk l. 31, 2 nieznane kobiety narodowości żydowskiej z Hajnówki, nieznana kobieta imieniem Lidka narodowości rosyjskiej, Jan Olichwier l. 40 z Siemianówki, Jan Omelianiuk l. 40 rolnik ze wsi Podburie, Paszkiewicz, Nikodem Pietroń z Hajnówki, Michał Piwnik l. 45 rolnik z Buszmicz, Prokopczuk z Długiego Brodu, Jan Rajecki l. 42 (w latach 1939-1941 nauczyciel), Józef Rajecki l. 22, Mikołaj Rajecki l. 73, Wincenty Rajecki l. 22 (Rajeccy pochodzili z Szymek), Stanisław Rączkowski l. 38 z Hajnówki, Mikołaj Romaniuk l. 22, Józef Sacharczuk l. 54 z Nowokornina, Michał Sacharczuk i Luba Sacharczuk z Hajnówki, Bazyl Sadowski l. 45 z Tarnopola, Bronisław Sadokierski, Genowefa Sadokierska, Wacław Sadokierski z Hajnowki, Stefan Sołoguba l. 50 rolnik z Mikłaszewa, Antoni Sajewicz z Długiego Brodu, Józef Sapiejko, Stanisław Sapiejko l. 40 – obaj z Hajnówki, Jan Sieduń l. 36 leśnik z Planty (b. radny Sielsowietu), Juliana Słupska z Hajnówki, Jakub Stańko l. 24 (były milicjant), Piotr Stańko (były milicjant), Mieczysław Swiesiukiewicz, Włodzimierz Szachalewicz, Piotr Szymaniuk l. 50 rolnik z Siemianówki, Nina Szarołow, Lidia Szpakowicz, Tatiana Tajko, Aleksander Tarasiewicz, Julian Woroniecki l. 40 z Olchówki, Szymon Waszkiewicz l. 55, Korniło Wereniuk, Stanisław Witczak l. 50 robotnik leśny z Hajnówki, Grzegorz Wołczyk l. 48 z Hajnówki, Wołkostawski, Konstanty Zasim, Zdanowski z Cisówki, Aleksandra Zieleniak l. 25, Zacharczykówna.

Grupa krzyży stanowiąca niegdyś centralną część miejsca pamięci (2009r.)

Po dwóch tygodniach rodziny zamordowanych zostały wywiezione do Orańczyc, znajdujących się w pobliżu stacji Liniewo. Jest to miejscowość oddalona o 12 km od Prużan. Łącznie wywieziono wówczas ponad 200 osób”.

   Miejsce straceń znajduje się w lesie, niedaleko Polany Białowieskiej, po lewej stronie Drogi Browskiej, poruszając się w kierunku Dziedzinki. Ogrodzone jest murkiem z szarej cegły. W centralnym miejscu ustawiono kompozycję w postaci półkolistego, wznoszącego się ku górze muru, zakończonego słupem z ciosanych granitowych bloków (6 sztuk). Z przodu tej kolumny widnieje napis: Miejsce to jest uświęcone krwią 222 mieszkańców Białowieży i okolic zamordowanych przez hitlerowców 14 sierpnia i 24 grudnia 1942 roku. Część ich pamięci! Białowieża 22 VII 1964.

   Z lewej strony kompozycji znajduje się zbiorowa mogiła z napisem w języku rosyjskim: Zginęli 14/VIII 1942 r. 21 dusz. I dalej wymienia się z imienia i nazwiska pomordowanych; przy większości nazwisk podany jest rok urodzenia.

   Z prawej strony kompozycji znajduje się kwatera z czterema krzyżami. Na jednym z krzyżów umieszczona jest tabliczka z napisem w języku rosyjskim: Tutaj spoczywają dusze niewinnie pomordowanych przez niemieckich faszystów. 24.XII.1942 r. Pokój ich duszom.

  Po obu stronach chodnika prowadzącego do kompozycji stoją krzyże drewniane. (oprac. Piotr Bajko)
 

Galeria