"Szlak Królewskich Dębów" po modernizacji z 2008r. (2009r.)

Warto zobaczyć: Szlak Królewskich Dębów - największa galeria (autro: Krzysztof Parzych)

Najpopularniejsze wśród turystów uroczysko w Puszczy Białowieskiej znajdujące się 1 km od wsi Pogorzelce, a 5 km od Białowieży, od południa przylegające do koryta rzeki Łutownia. Tak, od południa – gdyż pierwotnie uroczysko Stara Białowieża lokalizowano po północnej stronie rzeki (informacja uzyskana od Pana Piotra Bajko). Tam istniało miejsce ogniskowe i tam organizowano ogniska dla grup turystyczny.

MAPKA ROZMIESZCZENIA DĘBÓW (kliknij)
Nazwa dębu	Wymiary podane na tabliczce (spisane bez korekty z opisu drzew z lat 70-tych)	faktyczny obwód drzewa (2009r.)	Miniaturki ciekawszy dębów (kliknij wybrane zdjęcie)
Mindowe	obw.420cm, wys.29m	490cm
Trojden	obw.368cm wys.27m	430cm
Olgierd i Kiejstut	obw.362cm, wys.27m	407cm
Witold	obw.340cm wys.29m	364cm
Giedymin	obw.440cm, wys.27m	514cm
Daniel Romanowicz	obw.472cm, wys.32m	w obecnym przebiegu szlaku drzewo nieuwzględnione
Włodzimierz Wołyński	obw.400cm, wys.29m	w obecnym przebiegu szlaku drzewo nieuwzględnione
Leszek Biały	obw. 412cm wys.28m	(martwy)
Kazimierz Wielki	obw. 404cm, wys.32m	nie chciało mi się już paprać przy nim, ale na pewno grubszy
Władysław Jagiełło	obw:380cm wys.32m	nie chciało mi się już paprać przy nim, ale na pewno grubszy
Kazimierz Jagiellończyk	obw.:370cm wys. 30m	martwy
Bona Sforza	w latach 70-tych drzewo nie było pomnikiem przyrody -brak wymiarów	nie chciało mi sie paprac już przy nim
Zygmunt Stary	obw.470cm wys.30m	585cm
Helena	obw.: 326cm wys.- brak	nie chciało mi się już paprać przy nim, ale na pewno grubszy
Aleksander Jagiellończyk	obw.352cm wys.31m	428cm
Zygmunt August	obw.470cm wys.30m	498cm
Władysław IV	obw.405cm wys.28m	495cm
Jan Kazimierz	obw.340cm wys.24m	528cm - prawodpodnie przez pomykłę na tabliczce podano obwód Stefana Batorego
Stefan Batory	obw.494cm wys.34cm	364cm - prawdopodnie przez pomyłkę na tabliczce podano obwód  Jana Kazimierza
August II Sas	obw.402 wys.30m	wywrócony
August III Sas	obw.360cm wys.27m	458cm
Maria Józefa	obw.440cm wys.23m	475cm
Stanisław August Poniatowski	w latach 70-tych drzewo nie było pomnikiem przyrody -brak wymiarów	martwy
Barbara	obw.546cm wys.24m	567cm
Nie podaje wieku z tabliczek, gdyż jest on tylko szacunkowy, ale według mnie wiek dębów zamyka się w przedziale 150-300 lat!

  Dopiero w roku 1976 z inicjatywy Jacka Wysmułka i Lecha Miłkowskiego na południowym brzegu rzeki rozpoczęto pracę nad utworzeniem ścieżki edukacyjnej „Szlak Królewskich Dębów i Książąt Litewskich”. Rok wcześniej po tej samej stronie wybudowano miejsce ogniskowe dla przyjęcia goszczącego w Puszczy Białowieskiej męża królowej brytyjskiej księcia Edynburga Filipa Mountbattena - od tego czasu miejsce to nosi nazwę Filipówki.

   Według tradycji to w Starej Białowieży miał się znajdować dwór myśliwskie, ale nie jak wielu sądzi ten który odwiedzał Władysław Jagiełło, ale znacznie późniejszy pochodzący z XVI wieku – z okresu panowania Zygmunta Starego.

   Obecności człowieka w dawnych wiekach na obszarze Starej Białowieży potwierdziły badania archeologiczne – znaleziono fundament zabudowań i piec o ciekawej konstrukcji podchodzące z XVI w. (Dariusz Kranodębski,Tomasz Samojlik - wiecej informacji o badaniach archeologicznych - tutaj ). O obecności człowieka świadczą także rozsiane na terenie całego uroczyska kurhany (X-XIIIw.). Tutaj pierwotnie miała się znajdować osada Białowieża, która na przełomie XVI i XVII przeniesiono na obecne miejsce, ale trudno w jakikolwiek sposób tą informację zweryfikować!

  Obecnie uwaga turystów ognisku się głównie na „Szlaku Dębów Królewskich i Książąt Litewskich”. Szlak ma przybliżyć zwiedzającym sylwetki władców Polski i Litwy i ich związki z Puszcza Białowieska.

    W 1976 roku z inicjatywy Jacka Wysmułka i Lecha Miłkowskiego wytypowano miejsce z dużym skupienie dębów o wymiarach pomnikowych. Z tego co wiem, własnie tutaj w okresie między wojennym istniała spora polana z rosnącą na niej grupą dębów, i właśnie w tym miejscu odbywały się zabawy taneczne. I faktycznie dębom ze Starej Białowieży pokrojem i rozmiarami daleko do puszczańskich olbrzymów, które przez cały okres swojego życia muszą walczyć o światło. Dęby ze Starej Białowieży przypominają trochę drzewa rosnące w nieco przerzedzonym drzewostanie - nie mają zbyt wysokiej kolumny pnia, a i nie są za wysokie – najwyższe z nich mają ok. 32 metrów – to blisko 10 metrów mniej niż najwyższe dęby Puszczy Białowieskiej (np. Dąb Maciek czy Dąb Małgosi)!

   Uroczyste oddanie szlaku Królewskich Dębów do użytku nastąpiło 11 maja 1979 roku. Otwarcia dokonali nadleśniczy terenowy Nadleśnictwa Białowieża – Wojciech Niedzielski i projektant oraz budowniczy szlaku – Jacek Wysmułek – przepiłowując piła ręczna żerdź. Obecni byli również członkowie Koła Przewodników PTTK w Białowieży.

   Zwiedzanie szlaku rozpoczynało się od wejścia na mała polankę poprzez bramę z napisem Stara Białowieża (dziś już nie istniejącą). Pierwotnie szlak tworzyły 24 dęby (obecnie 22). Tabliczki z nazwą dębu, opisem i wymiarami i wiekiem drzewa stały w bezpośredniej bliskości drzewa, a samo drzewo ogrodzone było płotkiem z opadłych konarów. Autorem opisów na tabliczkach była  żona Jaceka Wysmułka - Ewa Barbara Wysmułek.

OPISY WŁADCÓW NA TABLICZKACH POSZCZEGÓLNYCH DĘBÓW

DĄB MINDOWE

Wielki Książe Litewskich Mindowe (Mendog) był władcą Puszczy Białowieskiej w czasie najazdu Tatarów w 1246 roku. Potem Puszcza przeszła w ręce książąt ruskich. Za swą stolicę Mindowe obrał Nowogródek

DĄB TROJDEN

Książe litewskich Trojden rozbija (w roku 1281) całkowicie Jaćwingów, zagrażających Puszczy Białowieskiej. Był obrońcą pogaństwa i starego obyczaju litewskiego

DĄB OLGIERD I KIEJSTUT

Współrządzą Litwą w II połowie XIV wieku. Olgierd – ojciec Jagiełły – przyłączył do Litwy część Podlasia. Kiejstut – ojciec Witolda – podczas wypraw wojennych często tu przebywał. Był ostatnim władcą Litwy, którego zwłoki spłonęły na stosie.

DĄB WITOLD

Książe litewski Witold przybywa tu w 1409 r. wraz z Władysławem Jagiełłą na wielkie polowanie, które miało dostarczyć mięsa na wyprawę grunwaldzką. Po raz drugi przebywa w Puszczy białowieskiej w latach 1425-26, chroniąc się przed zarazą.

DĄB GIEDYMIN

Wielki Książe Litewski Giedymin władał Puszczą od 1326 r. Według legendy wybudował w niej zamek i ozdobił go białą wieżą z pni sosnowych, ociosanych do białości. Istnieje pogląd, że od tej wieży pochodzi nazwa Puszczy Białowieskiej.

LESZEK BIAŁY

Książe sandomierski i krakowski Leszek Biały (1194-1227) przyłączył po raz pierwszy Puszczę do ziem polskich, odbierając ją Danielowi Romanowiczowi

DĄB KAZIMIERZ WIELKI

Odebrał w 1348 roku Puszczę Białowieską Kiejstutowi i przyłączył ją do ziem polskich na długie lata. Prawdopodobnie polował tu na żubry. Odtąd Puszcza, kryjąca mnóstwo dzikiego zwierza, stała się ulubionym terenem łowów królów polskich

DĄB WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO

Rozpoczął tradycje łowów królewskich Puszczy polowaniem w roku 1409 (przed bitwą grunwaldzką). Miał tu swój dwór myśliwski. W 1426 r. schronił się do Puszczy przed zarazą.

DĄB KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK

Przybywa z Krakowa do Puszczy Białowieskiej kilkakrotnie, aby polować na żubry, tury i łosie. Przed ślubem z Elżbietą w 1454 r. polował tu, aby przygotować zapasy dziczyzny i godnie przyjąć narzeczona.

DĄB BONA SFORZA

Żonie Zygmunta Starego – królowej bonie - poświecił Mikołaj Hussowski „Pieśń o żubrze, jego dzikości i polowaniu na niego” (1423). Jest to wierszowy opis łowów na tych terenach.

DĄB ZYGMUNT STARY

Pobudował w tym miejscu dwór myśliwski z białą wieżą i otoczył go parkiem. Zamek nie przetrwał, dęby pozostały. Kroniki piszą: „Król Zygmunt Stary prawo leśne stanowił, jako śmiercią będzie karany, któ by zwierza w Puszczy królewskiej ubił…”

DĄB ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK

Ulubioną rozrywką tego króla (1501-1506) było myślistwo. Polował w Puszczy Białowieskiej na żubry ze swoją żoną Heleną.

DĄB HELENA

Żona Aleksandra Jagiellończyka – królowa Helena – polował tu na pocz. XVI w. Kroniki piszą o niej: „ Pani ta krwi gorącej była tak niepohamowaną w animuszu łowieckim, że tylko co najwytrwalsi mogli w tych zapasach dotrzymać jej placu”.

DĄB ZYGMUNT AUGUST

„Knieje, do was ostatni przyjrzał na łowy
Ostatni król, co nosił kołpak Witoldowi,
Ostatni z Jagiellonów wojownik szczęśliwy
I ostatni na Litwie monarcha myśliwy”
(A. Mickiewicz – wspominając Zygmunta Augusta
w „Panu Tadeuszu”)

DĄB WŁADYSŁAW IV

Wybudował zamek myśliwski w Białowieży. Wydana przez niego w 1641 roku Ordynacja Puszcz Królewskich wprowadziła ich ścisłą ochronę, a do Puszczy Białowieskiej wjazd był dopuszczalny tylko na podstawie pisemnego pozwolenia króla.

DĄB JAN KAZIMIERZ

Król ten wznawia po przerwie tradycje łowów królewskich Białowieży. W latach 1650 i 1657 przyjeżdża do Puszczy na polowania. Wojny ze Szwecją znów przerywają łowy króla.

DĄB STEFAN BATORY

Polował w Puszczy białowieskiej w r.1579 po wzięciu Płocka i w r.1581 przed pochodem na Psków. Zbudował tu dwór myśliwski z tradycyjną białą więżą. Założył w Puszczy pierwszy zwierzyniec.

DĄB AUGUST II SAS

Wznawia w początkach XVIII w. tradycję świetnych łowów królewskich. Słynął z wielkiej siły. Kroniki piszą o nim: Kłuł nożem dziki, oplątane siecią, a żubry w dołach włócznią przebijał”.

DĄB AUGUST III SAS

Król ten organizował łowy w Puszczy ze szczególnym przepychem. Najsłynniejsze swoje polowanie z 1752 r. , w którym ubito 42 żubry, upamiętnił obelisk w Białowieży. Założył zwierzyniec zwany Augustowskim Sadem.

DĄB MARIA JÓZEFA

Królowa Maria Józefa – żona Augusta III Sasa – uczestniczyła w polowaniu w Puszczy Białowieskiej 27 września 1752 r., w czasie którego , siedząc w altanie dla pary królewskiej, własnoręcznie ubiła 20 żubrów.

DĄB STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI

Ostatni król Polski dla potrzymania tradycji urządził pełne przepychu polowanie w lipcu 1794 r. Po sejmie rozbiorowym w Grodnie szukał ukojenia w Puszczy. Za jego panowania następuje ostateczne rozdarcie Polski przez zaborców.

DĄB BARBARA

Wiadomo, że Barbara Radziwiłłówna uczestniczyła w 1546 r. wraz z Zygmuntem Augustem w wielkich łowach przez 223 dni trwających. Łowy te odbyły się miedzy innymi także w Puszczy Białowieskiej
 

 Szlak został zamknięty w 2005 roku, gdy przewróciło się jedno ze starych drzew noszące imię Augusta II Sasa. Zaczęto wówczas prace nad przeprojektowaniem ścieżki tak, by zwiedzanie było bezpiecznie dla turystów.

   W 2008 roku  zmieniono pierwotną przebieg szlaku. Tabliczki z opisami dębów znacznie oddalono od samych dębów ustawiając je blisko głównej trasy, którą poruszają się zwiedzający. Dzięki tym zmianom szlak stał się dostępny dla osób niepełnosprawnych. Uroczyste ponowne oddanie szlaku do użyku nastąpiło 15 grudnia 2008r.

    Nie powiem – bo generalnie szlak prezentuje się teraz całkiem przyzwoicie: fajne barierki, ładnie wyłożona deskami trasa szlaku właściwie zapewnia bezpotknięciowe jego przemierzenia, wygodne na wyraz ławeczki aż zachęcają, żeby tym i owym na nie klapnąć. Ogólnie wydaje się, że wszystko ok! - ale tak nie jest, bo właśnie opisy, a dokładnie podawane wymiary obwodów pni dębów kładą się cieniem na całość. Najwyraźniej komuś bez wyobraźni nie przyszło do głowy, że przez ostatnie 30-35 latek, drzewka na szlaku mogły nieco spuchnąć! Powiem krótka: żaden obwód pnia podawany na tabliczkach nie zgadza się z faktycznym stanem (a różnice to nie 5-10cm, a np. 25-75cm). W jednym miejscu mamy do czynienia z iście kuriozalną sytuacja: stoją 3 dęby i już na pierwszy rzut oka widać, który z nich jest najcieńszy. Ale na tabliczce właśnie ten najcieńszy jest opisany jako zdecydowanie najgrubszy! Tak jakby ten co umieszczał te tabliczki na słupkach miał to gdzieś co czepia i gdzie czepia, byle tylko przyczepić! W innym miejscu jest tabliczka nie podająca zupełnie wymiarów jednego z dębów (Bona Sforza)  – a przecież wystarczyło poświecić 1-2 minuty, aby przynajmniej obwód drzewa zmierzyć, ale się nie chciało!

   Ale pomimo tych kilku zgrzytów – turyści Ci głownie bezmiernikowi – chwalą sobie szlak, a i myślę, że i jak znajdą się jakieś pieniądze to i tabliczki zostaną poprawione i nawet Ci, którzy na okrągło w plecaczku mierniczek noszą nie będą mieli się czego czepić – i sączenia niezdrowego jadu zaniechają! (oprac. Tomasz Niechoda, zdjęcia: Krzyszot Parzych, Tomasz Niechoda)

LINKI:

Galeria - Stara Białowieża (Krzysztof Parzych)

Pokaz slajdów (Krzysztof Parzych)

Galeria