Dehnel August, prof. nadzw. (1903-1962)
 |
|
| prof. nadz. Augusut Dehnel - twórca Zakładu Badania Ssaków w Białowieży | |
 |
Wybitny zoolog i teriolog, twórca i kierownik Zakładu Badania Ssaków PAN w Białowieży.
Urodził się 25 czerwca 1903 roku w Warszawie, w rodzinie lekarza Michała Dehnela i Marii z d. Śliwickiej. Bardzo wcześnie zainteresował się naukami biologicznymi i humanistycznymi. Patriotyczna atmosfera w domu sprawiła, że wziął udział w wojnie 1918-1920, a później w Powstaniu Śląskim. W 1920 roku odznaczony został Krzyżem Walecznych.
Po uzyskaniu w 1922 roku świadectwa maturalnego w gimnazjum im. St. Staszica w Warszawie odbył studia przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył je w 1926 roku, ze stopniem doktora filozofii. Jego pracę dyplomową pt. "Badania nad rozwojem i genezą potworności złożonych u żółwia błotnego" wydało Warszawskie Towarzystwo Naukowe.
Już w czasie studiów rozpoczął wykładanie biologii w gimnazjum A. Jakubowskiej w Warszawie. Pracę tę kontynuował do 1928 roku. Tuż po doktoracie otrzymał stanowisko starszego asystenta przy Katedrze Anatomii Porównawczej UW. Pracował tu do 1935 roku pod kierunkiem wybitnego anatoma i embriologa prof. dr. Jana Tura. W placówce tej A. Dehnel poznał doskonale metodykę badań rozwojowych. Prowadził badania terenowe nad rozwojem gadów i ptaków. W latach 1936-39 był pracownikiem Naczelnej Dyrekcji Lasów Państwowych, zajmował się ochroną przyrody. Przez rok był stypendystą Ministerstwa Oświaty. Związał się także z Państwowym Muzeum Zoologicznym w Warszawie. W 1936 roku zajął się fauną Micromammalia. W stosunkowo krótkim czasie udało mu się zgromadzić liczący ponad 3000 okazów zbiór drobnych ssaków z Polesia. Opracował rodzaj Microtus Schrenk i tym samym skierował swoje zainteresowania w stronę faunistyczno-teriologiczną Zgromadził ponadto materiały do rozmieszczenia bobrów oraz opracował zasady gospodarki w rezerwatach bobrowych.
W 1939 roku wziął udział w kampanii wrześniowej. Trafił do obozu jenieckiego. Prowadził w nim tajne nauczanie z zakresu biologii. Do kraju wrócił w 1946 roku i wkrótce zatrudnił się w Państwowym Muzeum Zoologicznym, na stanowisku p.o. kierownika działu kręgowców. W 1948 roku powołany został w charakterze zastępcy profesora na organizowaną wówczas w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Katedrę Anatomii Porównawczej Kręgowców. Prowadził zajęcia dydaktyczne, seminaria magisterskie, pracownie, szkolił młodą kadrę. Wykładał anatomię porównawczą kręgowców, systematykę kręgowców, zoogeografię, paleozoologię i ewolucjonizm.
 |
| Głaz z pamiątkową tablicą poświęconą profesorwi przy bramie wejściowej do BPN (2008r.) |
W katedrze zajął się też opracowywaniem zbiorów drobnych ssaków, gromadzonych w Białowieskim Parku Narodowym od 1946 roku z inicjatywy Jana Jerzego Karpińskiego. Wówczas to, jakby na marginesie jego działalności, zaczęła się rodzić, a następnie realizować idea placówki badawczej w Białowieży. W latach 1952-1954, przy wsparciu finansowym Polskiej Akademii Nauk, prof. Dehnel zorganizował nieoficjalną stację terenową Katedry Anatomii Porównawczej Kręgowców UMCS i nazwał ją Zakładem Badania Ssaków w Białowieży. Mimo starań, zakład nie został włączony do Katedry w charakterze placówki publiczno-prawnej resortu Szkolnictwa Wyższego. W 1954 roku ZBS przejęła Polska Akademia Nauk, jako jeden z oddziałów Instytutu Zoologicznego. Jesienią 1955 roku prof. Dehnel został zaangażowany przez PAN na stanowisko kierownika Zakładu, utrzymując jednocześnie aż do końca roku akademickiego 1961/1962 kierownictwo Katedry Anatomii Porównawczej Kręgowców UMCS w Lublinie. W 1957 roku profesorowi udało się przeprowadzić wydzielenie Zakładu z Instytutu Zoologicznego i podporządkować go bezpośrednio II Wydziałowi PAN.
Nieprzeciętny zmysł organizatorski prof. Dehnela pozwolił rozbudować Zakład w krótkim czasie. Jego wysoki poziom naukowy sprawiał, że w latach 1958-1962 Białowieżę często odwiedzali uczeni z Anglii, Niemiec, Związku Radzieckiego. Placówka Dehnela mogła się poszczycić doskonałą aparaturą, obszernym lokalem, pokaźnym zbiorem dobrze datowanych i konserwowanych drobnych ssaków, zestawem czasopism światowej rangi oraz własnym wydawnictwem "Acta Theriologica".
Habilitował się A. Dehnel w 1949 roku w Uniwersytecie Warszawskim, na podstawie rozprawy pt. "Badania nad rodzajem Sorex L.". Za publikację tę rok później otrzymał Nagrodę Państwową III stopnia. Wykrył bardzo interesujące zjawisko spłaszczania się czaszki ryjówek w okresie zimowym, nazwanego później w literaturze przedmiotu "zjawiskiem Dehnela". Był to moment, w którym rozpoczęły się kompleksowe badania drobnych ssaków prowadzonych pod jego kierunkiem przez powiększający się stopniowo zespół młodych naukowców. Nominację na profesora nadzwyczajnego A. Dehnel otrzymał w 1951 roku.
Badania nad ryjówkami A. Dehnel kontynuował do 1954 roku. W 1950 roku ukazała się jego praca pt. "Badania nad rodzajem Neomys Kaup”, natomiast w trzy lata później - wspólna publikacja A. Dehnela i Stanisława Borowskiego pt. "Materiały do biologii Soricidae". Duże znaczenie miała też praca pt. "Biologia rozmnażania ryjówki (Sorex araneus L.) w warunkach laboratoryjnych” (1952).
Przy nawale zajęć organizacyjnych i naukowych, kierowaniu dość licznym zespołem, umiał profesor wygospodarować również czas na długoterminowe badania nad krzyżowaniem żubra z bydłem domowym. Zagadnieniu temu poświecił wiele uwagi i zapału. Już wstępne wyniki tych prac okazały się bardzo interesujące, zarówno pod względem teoretycznym jak i praktycznym. Niestety, były to ostatnie lata jego działalności twórczej jako teriologa, obdarzonego wielkim talentem, inicjującego nowoczesny kierunek badań w Polsce.
Dorobek naukowy prof. A. Dehnela obejmuje 40 publikacji, w tej liczbie ponad 20 prac o wybitnej wartości oraz kilka publikacji, które przyniosły mu sławę cenionego badacza.
Prof. Dehnel ogłosił drukiem także kilka ciekawych opracowań popularyzatorskich. Z tego nurtu zwracają uwagę przede wszystkim książki o życiu bobrów - "Zamki na wodzie" (1949, 1958) i ryjówek - "Maleńki ssak o dużej przyszłości" (1960), oparte głównie na własnych obserwacjach, napisane pięknym, literackim językiem. Prace popularyzatorskie podpisywał zazwyczaj imieniem Gustaw.
Szczególną i jedyną w swoim rodzaju w literaturze światowej jest książka A. Dehnela o sokolnictwie pt. "O sztuce układania ptaków drapieżnych do łowów" (1939), drukowana pierwotnie w postaci artykułów w "Łowcu polskim" (Nr 20-26 z 1938 r.). Prof. Dehnel był zamiłowanym myśliwym, w dwudziestoleciu międzywojennym hodował jastrzębie oraz sokoły i z powodzeniem uprawiał łowy z tymi ptakami.
W swoim dorobku popularyzatorskim A. Dehnel ma również kilka cyklów pogadanek radiowych, wygłoszonych w latach 1946-1948, oraz liczne wywiady dla prasy, radia i telewizji.
W działalności dydaktycznej Prof. Dehnel odznaczał się bogactwem oryginalnych koncepcji metodycznych. Dokonał przewrotu w statycznym układzie Muzeum Zoologicznego, stanowiącego drugi człon Katedry Anatomii Porównawczej UMCS w Lublinie. Nadał ekspozycji muzealnej żywy obraz, powiązany ze środowiskiem i regionami kraju.
Prof. Dehnel zainicjował w 1954 roku międzyuczelniane kurso-praktyki wakacyjne dla studentów biologii w Białowieży. Uzupełniały one tematykę, której nie było w programie studiów uniwersyteckich.
Prof. Dehnel przeprowadził kilkadziesiąt przewodów magisterskich i doktorskich. Brał też udział jako recenzent i egzaminator w wielu doktoratach w Lublinie, Krakowie i Warszawie.
W latach pięćdziesiątych czynił starania o odbudowanie ruin pałacu carskiego w Białowieży, z wykorzystaniem części jego pomieszczeń na kierowany przez niego Zakład. Niestety, te starania nie zakończyły się pomyślnym efektem. Później, z nieznanych bliżej powodów, profesor stał się zwolennikiem koncepcji rozebrania ruin.
Profesor sporo czasu poświęcał pracom redakcyjnym – był członkiem komitetu redakcyjnego "Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” oraz redaktorem sekcji biologicznej (C) pisma, a od 1958 roku redaktorem wydawnictwa ZBS PAN - "Acta Theriologica".
Brał udział w licznych zagranicznych zjazdach, reprezentował m.in. Polskę na Międzynarodowym Kongresie Zoologicznym w Londynie (1958) i na Wszechzwiązkowym Zjeździe Teriologów w Moskwie (1962). Uczestniczył w dorocznych zjazdach Niemieckiego Towarzystwa Teriologów.
Należał do wielu towarzystw naukowych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. (Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, Polskie Towarzystwo Zoologiczne, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, American Society of Mammalogist, Deutsche Gesellschaft für Säugetierkunde e.V), Był także członkiem związków i zrzeszeń o charakterze społecznym (Związek Nauczycielstwa Polskiego, Liga Ochrony Przyrody, Polski Związek Łowiecki). Brał udział w pracach Państwowej Rady Ochrony Przyrody - jej członkiem został w 1958 roku. Uczestniczył w pracach kilku komitetów PAN (Ekologicznego, Zoologicznego, Ochrony Przyrody i jej Zasobów), oraz czterech instytutów i zakładów PAN. Od 1957 roku był członkiem i przewodniczącym Rady Naukowej Białowieskiego Parku Narodowego. Co ciekawe, nie należał do żadnej partii politycznej.
Poza pracą zawodową oddawał się często lekturze. Szczególnie lubił literaturę historyczno-obyczajową.
Miał duże poczucie humoru, był bardzo komunikatywny. Z przyjaźnią i szacunkiem odnosił się do wszystkich, bez wyjątku, ludzi. Tę cechę profesora podkreślali zwłaszcza zwykli, prości ludzie. Profesora Dehnela cechował brak koturnowości. Z pozoru chaotyczny i jowialny, pełen młodzieńczej fantazji i zapału, potrafił w gronie swych współpracowników wytworzyć solidny stosunek do pracy, w klimacie pogody ducha i koleżeństwa.
Troszczył się o warunki bytowe swoich asystentów i współpracowników. W latach 1959-1962 wybudował systemem gospodarczym cztery obiekty, w tym dwa mieszkalne. Młodzi ludzie garnęli się do niego, znajdując zawsze pomoc i wsparcie. Jego żywiołowa natura, która nie pozwalała mu na dbanie o własne zdrowie czy odpoczynek (profesor nigdy nie brał urlopu), zapewne doprowadziła do przedwczesnej śmierci. A. Dehnel był całkowicie pochłonięty nauką i życiem.
Za zasługi w tworzeniu oraz rozbudowie placówek naukowych w Lublinie i Białowieży, za zorganizowanie badań naukowych i szkolenie młodej kadry, za swoje osiągnięcia naukowe i dydaktyczne profesor Dehnel został powołany na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk (1958), a także uhonorowany Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi i Medalem X-lecia PRL. Niestety, tytułu profesora zwyczajnego nie doczekał.
Zmarł nagle, 22 listopada 1962 roku, podczas pobytu w Warszawie. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
W Białowieży pamięć o profesorze utrwalono wystawiając w 1964 roku u wejścia do Białowieskiego Parku Narodowego głaz z tablicą pamiątkową. W tym samym roku jego imieniem nazwano jedną z sal wykładowych w Collegium Biologicum UMCS w Lublinie. Ponadto imię profesora otrzymał dąb rosnący obok siedziby Zakładu Badania Ssaków PAN. (oprac. Piotr Bajko)
LINK:
Strona internetowa - Zakład Badania Ssaków w Białowieży
Galeria
 |  |
