Jan Stanisław Sztolcman - inicjator ochrony żubra

Wystąpienie J. Sztolcmana na kongresie w Paryżu (1923 r.)

Zoolog, ornitolog, podróżnik, publicysta, aktywny działacz łowiectwa i ochrony przyrody, inicjator międzynarodowej akcji ratowania od zagłady żubra.

  Urodził się 19 listopada 1854 roku w Warszawie. Po ukończeniu III Gimnazjum podjął w 1872 roku studia zoologiczne na Uniwersytecie Warszawskim. W tym samym roku związał się z Gabinetem Zoologicznym w Warszawie, skupiającym licznych naukowców. Pomagał opiekunowi Gabinetu, Władysławowi Taczanowskiemu, w preparowaniu ptaków i w porządkowaniu zbiorów entomologicznych, napływających z Gujany Francuskiej, Peru i Syberii Wschodniej.

  W 1875 roku przerwał studia i wyjechał do Peru prowadzić prace eksploracyjne. Odkrył tam m.in. cztery nowe gatunki ptaków, opisał także plemiona indiańskie. W 1881 roku powrócił do kraju, ale już w następnym roku wyjechał do Ekwadoru, by badać tamtejszą faunę i florę. W Ekwadorze przebywał do 1884 roku. W trzy lata później objął kierownictwo nowo założonego Muzeum Zoologicznego Branickich w Warszawie (od 1919 roku – Państwowe Polskie Muzeum Przyrodnicze, a od 1928 roku Państwowe Muzeum Zoologiczne Zoologiczne; w nowych placówkach J. Sztolcman był wicedyrektorem). Pracując, zdobył tytuł docenta oraz profesora geologii i paleontologii.

   W 1899 roku założył i redagował do końca swego życia czasopismo „Łowiec Polski” (pierwszy numer ukazał się z datą 20 marca 1899 roku). Był też wiceprezesem Wydziału Wykonawczego Centralnego Związku Polskich Towarzystw Łowieckich. Założył Towarzystwo Kynologiczne, był wiceprezesem Centralnego Zarządu Towarzystw Kynologicznych w Polsce.

  W 1901 roku uczestniczył wraz z J. Potockim w wyprawie myśliwskiej do Sudanu. Od 1924 roku prowadził wykłady z łowiectwa w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Wykładał również w Średniej Szkole Leśnej w Łowiczu.

  Zainicjował program ochrony żubra, występując jako delegat Polskiej Państwowej Komisji Ochrony Przyrody na Międzynarodowym Kongresie Ochrony Przyrody w Paryżu, który odbył się w dniach 31 maja – 2 czerwca 1923 roku. Przedstawił na nim w dniu 2 czerwca, w Sekcji I-szej (Świat zwierzęcy), polski projekt ratowania żubrów od zagłady, opierający się na doświadczeniach Ligi Ochrony Bizona Amerykańskiego. Kongres wniosek ten przyjął. Został on zapisany w formie następującej:

  „Międzynarodowy Kongres Ochrony Przyrody (...) po wysłuchaniu raportu p. Jana Sztolcmana, wicedyrektora Polskiego Państwowego Muzeum w Warszawie i delegata Polskiej Państwowej Komisji Ochrony Przyrody, oraz mających ze sprawą związek uwag p. Jeana Delacour, prezesa Sekcji I-ej Kongresu, zważywszy: że gatunek żubra jest obecnie reprezentowany zaledwie przez 5 stad żubrów chowanych w niewoli, które to stada obejmują mniej niż 30 sztuk i że tym samym grozi gatunkowi kompletna zagłada; wyraża życzenie, ażeby utworzoną została jak najprędzej liga międzynarodowa pomiędzy tymi krajami, które posiadają jeszcze żubry na swych terytoriach; ażeby inne narody zechciały przyjść im z pomocą pieniężną; ażeby przede wszystkim Liga Ochrony Bizona Amerykańskiego raczyła udzielić swego doświadczenia temu nowemu zgrupowaniu”.

   Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra powstało w 1923 roku. W Berlinie, w dniach 25-26 sierpnia 1923 roku odbyło się pierwsze jego posiedzenie, na którym powołany został zarząd Towarzystwa. Prezesem wybrano dra Kurta Priemela, dyrektora ogrodu zoologicznego we Frankfurcie nad Menem. W skład Towarzystwa weszło 15 krajów europejskich oraz Stany Zjednoczone. Z ramienia Polski w zarządzie zasiadał Władysław Janta-Połczyński. Niebawem w Poznaniu został utworzony Polski Oddział Międzynarodowego Towarzystwa Ochrony Żubra. Jednym z jego członków został Jan Sztolcman.

  J. Sztolcman w 1925 roku uczestniczył w dwu kongresach: Ochrony Ptaków w Luksemburgu i Międzynarodowego Towarzystwa Ochrony Żubra w Berlinie. W 1926 roku wszedł w skład Państwowej Rady Ochrony Przyrody i wystąpił jako jej delegat na Kongresie Międzynarodowej Ligi Ochrony Żubra w Wiedniu. W następnym roku reprezentował PROP na Międzynarodowym Kongresie Badań i Ochrony Ptaków w Brukseli.

  Dorobkiem J. Sztolcmana jest blisko 370 publikacji, które ukazały się nie tylko w Polsce, ale także we Francji, Anglii, Niemczech i Rosji. Wśród nich jest 37 rozpraw naukowych. J. Sztolcman napisał i wydał 10 książek, m.in.: „O dymorfizmie płciowym” (1895), „Nad Nilem Błekitnym” (1902), „Ornitologia łowiecka, czyli podręcznik do określania ptaków łownych” (1905), 2-tomowe „Peru. Wspomnienia z podróży” (1912), „Szkice ornitologiczne” (1916), „Łowiectwo. Podręcznik dla szkół leśnych i łowieckich” (1918).

  Swoje studia i rozważania nad żubrem J. Sztolcman zawarł w książce pt. „Żubr, jego historia, obyczaje i przyszłość”, wydanej w 1926 roku przez Centralny Związek Polskich Stowarzyszeń Łowieckich w Warszawie. W sprawie ochrony żubra ogłosił też: „Matériaux pour l’histoire naturelle et pour l’historique du Bison d’Europe (Bison bonasus Linn.) w „Annales Zoologici Musei Polonici Historiae Naturalis” (Nr 2/1924), „La Ligue internationale pour la protection du Bison d’Europe” w „Congress International de sylvicoulture” (136, Roma 1926)

  Jan Sztolcman zmarł 29 kwietnia 1928 roku.(oprac. Piotr Bajko)

Galeria