Mapa ukazująca rozmieszczenie poszczególnych straży

Do powstania straży leśnych doszło za panowania króla Zygmunta Augusta w roku 1567. Wówczas to dokonano pierwszego opisu puszcz, w tym Bielskiej i Białowieskiej. Puszcza Białowieska została zmierzona i podzielona na 12 straży. Do czasów saskich były znane następujące nazwy 12 straży:

Augustowska z siedzibą w Perechodzie bądź w Gnilcu. Nazwa nawiązuje do króla Augusta II Sasa, który podczas polowania 3.12.1705 r. w tym miejscu miał być zaatakowany przez niedźwiedzia. Król dzięki swej niepospolitej sile, zręczności i przytomności umysłu wydostał się cało ze śmiertelnych uścisków rozjuszonego zwierza.

Narewska z siedzibą w Narewce

Browska z siedzibą w uroczysku Browsk

Hajnowska

Położenie

Północna granica Straży Hajnowskiej przebiegała zahaczając za Nowosady w głąb Puszczy Białowieskiej, wracała równoległą linią wchodząc na dzisiejszą ulicę Stefana Batorego i księdza Antoniego Dziewiatowskiego (Hajnówka). Południowa granica była jednocześnie północną granicą Straży Leśniańskiej, która również wchodząc prostokątem wcinała się w głąb Puszczy i wychodziła północną granicą tuż za Porejewem. Od strony Puszczy Bielskiej granicę wyznaczała rzeka Leśna, zaś dzisiejsza ulica Kołodzieja (Hajnówka) była trybą przygraniczną. Do Straży Hajnowskiej należały grunty, które od rzeki Leśnej obecnie zamykają sie fragmentami ulic : 3-go Maja, do Lipowej, do St.Batorego , do terenuOSiR-u i HDK "Górnik". Obecny teren Soboru Św. Trójcy był własnością tejże Straży.

Historia, pochodzenie nazwy

Rzeczpospolita Obojga Narodów
Do powstania straży leśnych doszło za panowania króla Zygmunta Augusta w roku 1567. Wówczas to dokonano pierwszego opisu puszcz, w tym Bielskiej i Białowieskiej. Puszcza Białowieska została zmierzona i podzielona na 12 straży. Jedną z nich była Straż Hajnowska z siedzibą w uroczysku Skarbosławka. Straż zlokalizowana nad rzeczką Skarbosławka , stanowiła jedno gospodarstwo strażnika Haynym Heyno (z pochodzenia prawdopodobnie Niemca). Było to w pierwszej połowie XVI w.. Z czasem to miejsce zyskało nazwę Hajnowszczyzna, 1775 r. – Aynowszczyzna, a w 1792r. Haynowszczyzna. Zamiennie funkcjonowały nazwy Hajnowszczyzny, Kozi Przeskok. W roku 1709 podłowczy białowieski Łukasz Milicki osadził tu strzelca Hrehorego Prokopowicza.

Rozbiory i okres pod zaborami 

W latach 1792 – 96 strażnikiem Straży Hajnowskiej był Krzysztof Szreyterowicz, miał on do pomocy 7 strzelców i 2 osoczników. Podczas powstania w 1831r. cała straż leśna z forstmajerem E. de Romke (Szwajcar z pochodzenia), łowczowie, osocznicy , chłopi przyłączyli się do czynu zbrojnego Dowódcą jednego z poddziałów był urodzony w Hajnowszczyźnie Jakub Szretter. Po upadku powstania osoczników i pracowników administracji leśnej, którzy przyłączyli się do zrywu wysiedlono i zastąpiono ich Rosjanami. Do roku 1856 przy zagrodzie strażnika mieszkali kątnicy i zagrodnicy. W 1856 r. utworzono leśnictwo Hajnówka. Nad strumykiem Skarbosławka zbudowano siedzibę leśniczego i osadzono kilka rodzin chłopskich dla potrzeb leśnictwa. Przydzielono im działki ziemi ornej ciągnące się od rzeki Leśna w kierunku południowym do skraju Puszczy Białowieskiej i pól wsi Mazury. Powstała wieś Hajnówka , od tej pory zaprzestano używania nazwy Hajnowszczyzna. W roku 1908 było tu 13 domów. Po wybuchu I wojny światowej część mieszkańców wyjechała do Rosji . Wojsko rosyjskie spaliło Straż Hajnowską. Obecnie w okolicy gdzie znajdowała się Straż jest Hajnowski Dom Kultury „Górnik”.

Osady należące do Straży Hajnowskiej

W roku 1775 do Straży Hajnowskiej należały:
Postołowo - wieś zamieszkała przez strzelców. W roku 1639 ostęp zwierzyny, w 1792 r. uroczysko zamieszkałe przez dwóch strażników : Maxima Owerczuka i Karola Kuczyńskiego.
Dubiny - wieś kluczowa licząca 53 dymy (gospodarstwa). Ostęp zwierzyny do 1592 r. , w 1639 r. wieś chłopów pańszczyźnianych osadzonych na 15 włókach ziemi pracujących na folwarku Dubiny , który ulokowany był w miejscu dzisiejszej Dubińskiej Fermy.
Sawiny Hrud - wieś zamieszkana także przez strzelców , w XVI w. uroczysko Sawiny Hrud. Rękopis z 1792 r. rejestruje strzelców: Dawida Kaliszuka, Pawła i Antoniego Janowskich (braci).
Lipiny - wieś kluczowa( uroczysko na którym król August III w roku 1758 udzielił za zasługi Jana Bernarda Szuberta strażnika Puszczy. W 1772 r. miał siedzibę oberstrażnik kwatery białowieskiej - Franciszek Sawicki.
Budy - osada smolarzy, budników i potażników. Wieś powstała w drugiej połowie XVIII w. na gruntach przetrzebionego na potaże uroczyska Szczekotowo.
Pohorelec - osada smolarzy i potażników. Około 1798 roku wieś powstała na zgliszczach uroczyska po zwinięciu bud potażowych w roku 1792.
Teremiski - osada budników zajmujących się wytwarzaniem węgla drzewnego, smoły i potażu. Wieś powstała po zwinięciu bud na terenie uroczyska o tej samej nazwie w roku 1792.

Pracownicy straży Browskiej(pocz. XXw.)

Leśniańska z siedzibą w uroczysku Leśna

Starzeńska z siedzibą w Starzynie

Stołpowicka w uroczysku Stołpiska

Krukowska

Okolnicka

Świetliczowska

Podbielska

Dziadowlańska

Największą z nich była straż Browska , najmniejszą zaś Dziadowlańska. Straże te pooddzielane były od siebie t.zw. "duktami", czyli przecięciami, na 12 łokci szerokimi, idącymi w kierunku promieni od środkowego punktu puszczy, którym była dzisiejsza wieś Białowieża. Obowiązkiem strażników było: strzeżenie kradzieży drewna ,ochrona przed kłusownikami, urządzanie łowów królewskich. Przechodziły one z ojca na syna. Każdy strażnik miał pod nadzorem jedną straż za prowadzenie której otrzymywał dwie włóki ziemi uprawnej na, której pracowali tzw. "ogrodnicy". Każdy strażnik miał odpowiednio do wielkości terenu straży jakim zarządzał od 5 do 15 strzelców ,których obowiązkiem było strzeżenie i liczenie żubrów, tępienie wilków, rysi i niedźwiedzi. Ogólną liczba strzeleckich domostw wynosiła 122. Osadami strzelców były między innymi wsie: Postołowo, Holakowa Szyja, Podlewkowo, Suchy Borek, Minkówka, Kozi Pereskok. Oprócz tego we wsiach : Dubiny, Nowosady, Augustów i Orzeszkowo zamieszkiwali tzw. osocznicy ,których obowiązkiem było dbanie o należyty stan dróg leśnych, pomoc przy polowaniach królewskich i przygotowywanie stogów siana do dokarmiania żubrów podczas zimy. Podczas powstania w 1831r. cała straż leśna z forstmajerem E. De Ronke (Szwajcar z pochodzenia), łowczowie, osocznicy , chłopi przyłączyli się do czynu zbrojnego Dowódcą jednego z poddziałów był urodzony w Hajnowszczyźnie Jakub Szretter. Po upadku powstania osoczników i pracowników administracji leśnej, którzy przyłączyli się do zrywu wysiedlono i zastąpiono ich Rosjanami. (oprac. Krzysztof Parzych)

Galeria