Gnielec - widok od strony stawu

Niewielka śródleśna wieś (osada), położona na południowym skraju Puszczy Ladzkiej, dzisiaj wchodzącej w skład Puszczy Białowieskiej. Wieś umiejscowiła się na południowym brzegu rzeki Jabłonówki (nazywanej też Gnilcem), pomiędzy wsiami Borysówką a Bernackim Mostem. Na drugim brzegu stała cerkiewka, która została później przewieziona na cmentarz w Łosince i stoi tam do dzisiaj. Około 1,5 km na południe od wsi znajduje się nieczynny przystanek kolejowy o tej samej nazwie, na linii kolejowej Hajnówka-Narewka-Siemianówka. Wieś znajduje się na terenie gminy Narewka.

   Dokładny rok założenia wsi dzisiaj trudno ustalić. Leśniczy prużański Eugeniusz de Ronka w swoim artykule „Niektóre uwagi względem puszczy Białowieskiey”, zamieszczonym w „Powszechnym Dzienniku Krajowym” (Nr 95/1830 r.), pisząc o straży Augustowskiej, podaje: „Straż ta aż do obięcia tego kraiu przez rząd rossyyski nosiła nazwisko straży gnilickiey od wsi Gnilca, w którey strażnik iey mieszkał, o czem przekonać się można na mappie Połchowskiego geometry królewskiego w 1793 r. zrobioney; lecz gdy tę wieś od leśnictwa późniey odebrano, i do dóbr ekonomicznuych przyłączono, strażnika do Uroczyszcza Augustowym zwanego przeniesiono, cała straż od tego mieysca przybrała nazwisko”.

  Autor internetowej noty o Gnilcu (http://www.siemianowka.pl/?pl_gnilec,163), analizując bardzo ubogie źródła, przyjmuje, że osada ta powstała w latach 1761-1783. Pisze on, że w opisie podziału administracyjnego dóbr stołowych z 1783 roku wskazano, że w północnej części puszczy, w straży augustowskiej, strażnikiem był Wapp. Później, pod koniec XVIII wieku, po nowym podziale, strażnikiem był Fabian Strzyżewski mieszkający w Gnilcu-Perechodzie. Z tego wynika, że już występowały nazwy Gnilec i Augustowo, od którego wywodzi się straż augustowska. Autor na podstawie tych faktów wysnuwa wniosek, że w 1783 roku osada ta już istniała. Za początek okresu, w którym mogła ona powstać przyjął rok 1761, gdyż w tym roku powstała osada Bernacki Most, będąca własnością Augusta Biernackiego.

  Otton Hedemann (zob. „Echa Leśne” Nr 23/1937 r.) podaje z kolei, że „w XVIII w. wioska Gnilec zmieniła swą nazwę na Augustów. Prawdopodobnie od imienia stolnika inowrocławskiego Augusta Biernackiego, który po sąsiedzku miał kolonię nazywaną Biernacki Most”.

Jan Ciełuszecki w artykule poświęconym przeszłości Gnilca (zob. „Niwa” Nr 20/2010 r.), podaje, że wieś została założona w roku 1763, lecz uzasadnienia dla tego stwierdzenia nie przytacza. Podaje też, że we wsi dawniej było około 60 domów oraz, że Puszcza Ladzka była odgrodzona od Białowieskiej 2,5-metrowymi słupami. Leśnictwo Gnilec należało do Puszczy Ladzkiej.

W roku 1904 mieszkańcy Gnilca zostali wysiedleni na Wołyń. Wspomniany już Jan Ciełuszecki twierdzi, że w ten sposób ukarano ich za kłusownictwo, którego ofiarą były żubry. Inny autor, Aleksander Wierzbicki (zob. „Niwa” Nr 33/1999 r.) twierdzi natomiast: „Ziemia tutaj była marna i dlatego mieszkańcy zaczęli szukać nowego miejsca dla swej wsi. Wysłali dwóch posłańców do Rosji, do miejscowości Chomsk. Ponieważ ci wróciwszy powiedzieli, że jest tam dobra ziemia, wszyscy mieszkańcy porzucili swe siedziby i udali się w daleką podróż. Kiedy zajechali do Rosji, zobaczyli, że tam rosną tylko wrzosy, a o dobrej ziemi nawet mowy nie ma. Wtedy schwycili jednego z posłańców, którzy tak ich okłamali, i zabili go, pozostałym udało się ciec”.

  Pomiędzy Gnilcem i Borysówką istniała jeszcze wioska Siołko. Jej mieszkańcy też rozjechali się po świecie, a na tym miejscu wyrósł las.

  W dniu 23 czerwca 1941 roku, około 1 km przed przystankiem kolejowym Gnilec, został zaatakowany przez desant niemiecki transport z radzieckimi kolejarzami wojskowymi, którzy budowali kolej Prużana-Białowieża. Kolejarze udawali się w kierunku Wołkowyska. Miało ich zginąć wówczas blisko 1 tysiąca (razem z kolejarzami jechali także członkowie ich rodzin). Podejmowane po wojnie próby odszukania miejsc ich pochówku nie przyniosły jednak żadnego rezultatu.

Podczas okupacji niemieckiej, kilka osób z Gnilca straciło życie w dniu 7 listopada 1942 roku, podczas publicznej egzekucji dokonanej przez hitlerowców przed cerkwią w Białowieży.

Aleksander Wierzbicki podawał, że w 1999 roku w Gnilcu były już tylko 4 domy. Jeden z nich stał pusty, w drugim mieszkała 1 osoba, w trzecim – 2, w czwartym – 6 osób. Jan Ciełuszecki z kolei dodaje, że jedynym śladem po dawnej wsi jest drewniany krzyż z początku XIX wieku. W 1919 roku na terenie tej puszczańskiej wsi posadzono las i wybudowano w nim gajówki. Wiele lat temu mieszkali tutaj robotnicy Nadleśnictwa Browsk.

  Dzisiaj Gnilec jest cichą, spokojną i malowniczą osadą. Na wykonanych nie tak dawno zbiornikach wodnych w dolinie Jabłoniówki można łapać ryby. W okolicznych lasach natomiast rośnie sporo grzybów, które w sezonie ściągają licznych grzybiarzy. (oprac. Piotr Bajko)

Galeria