Północna część uroczyska Krysztapowe pozostaje do dzisiaj niezabudowana (2009r.)

Nieistniejąca już wieś we wschodniej części Polany Białowieskiej. W XIX-wiecznych dokumentach podawana zazwyczaj błędnie jako: Krysztanowo, Krzysztofowo, Krasztofowo.

  Nazwa wsi pochodzi niewątpliwie od białoruskiej, gwarowej formy imienia męskiego – Krzysztof (błrs. Krysztap). Przetrwała ona do dzisiaj w nazwie uroczyska Krysztapowe albo Krysztapowszczyna, położonego na zachód od dawnej wsi Krysztapowo. Uroczysko to zajmuje dzisiaj obszar pomiędzy ulicą i drogą Browską, częścią ulicy A. Waszkiewicza, ulicą Leśną oraz osiedlem Centura i osadą Wojciechówką. Obecnie jest zabudowane, przecina je w połowie ulica Meleszkowska. Od zabudowy pozostaje wolny tylko niewielki obszar w części północnej; grunty te, niegdyś użytkowane rolniczo, dzisiaj powoli przekształcają się w nieużytki.

  Według ustnych przekazów mieszkańców Białowieży, wieś Krysztapowo została założona przy 25-morgowym folwarku, położonym w pobliżu królewskiego dworu myśliwskiego, określanym jako Białowieża. Folwark ten po raz pierwszy został wymieniony w „Inwentarzu Leśnictwa Białowieskiego” z 1696 roku. Prawie wszyscy autorzy z nazwą Białowieża utożsamiają także wieś położoną przy folwarku. Jednakże najstarsi autochtoni obstają przy tym, że wieś od samego początku nosiła nazwę Krysztapowo. Należy przypuszczać, że utworzono ją od imienia zarządcy folwarku. Niestety, w żadnym dokumencie z okresu od końca XVII do końca XVIII wieku na taką nazwę nie natrafiamy. Być może nazwa Krysztapowo była tylko nazwą lokalną, zwyczajową, używaną wyłącznie przez samych jej mieszkańców?

  Pomijając niejasności nazewnicze, wieś Krysztapowo była rzeczywiście pierwszą wsią na Polanie Białowieskiej i można twierdzić, że obok dworu królewskiego, dała początek samej miejscowości Białowieża. Kolejne wsie na Polanie Białowieskiej – Zastawa, Stoczek, Podolany, pojawiły się dopiero pod koniec XVIII wieku, a wieś Krzyże i nieistniejąca już wieś Kropiwnik (położona obok Zastawy) – pod koniec XIX wieku. Te wsie, które przetrwały (Zastawa, Stoczek, Podolany, Krzyże), określane są dzisiaj wspólną nazwą – Białowieża; tworzą jej poszczególne części.

  Zgodnie z ustnymi przekazami, przyfolwarczna wieś Krysztapowo miała znajdować się na terenie zajmowanym dzisiaj przez założone w okresie międzywojennym: osadę robotniczą Wojciechówka (pierwotna nazwa – Złodziejówka) i osiedle urzędnicze Centura. Osada i osiedle, położone we wschodniej części Polany Białowieskiej, przypisane są do Stoczka. Sam folwark znajdował się prawdopodobnie w niedalekiej odległości od wsi, być może na miejscu dawnego uroczyska Staropolica, występującego w północno-wschodniej części Polany Białowieskiej. Nazwa tego uroczyska wyszła z użycia na przełomie XIX i XX wieku.

  W 1710 roku wieś Krysztapowo ucierpiała bardzo od moru (jak wiemy, zaraza ta objęła wówczas znaczne części Białostocczyzny). Zmarła większa część mieszkańców wsi. Ci, którzy przeżyli, zdecydowali się spalić swoje domostwa oraz budynki gospodarcze i przenieść się na inne miejsce. Gdzie konkretnie – nie wiadomo, ale na pewno niedaleko i na pewno na Polanie Białowieskiej.

Na przełomie XIX i XX wieku wieś Krysztapowo odrodziła się, niczym Feniks z popiołów. W akcie funduszu cerkwi w Białowieży z 1797 roku, sporządzonym przez Jana Szczepanowskiego, natrafiamy na wzmiankę o włokach na wschodnim krańcu Polany Białowieskiej, które zostały wydzielone włościanom wsi Stoczek „na nowe osiedlenie się”. Natomiast już w akcie wizyty białowieskiej unickiej cerkwi parafialnej z 22 września 1819 roku wspomina się o „gruntach nowo założonego Krasztofowa” (prawidłowo – Krysztapowa).

  Nazwa wsi, w spolszczonej formie „Krzysztofowo”, wymieniona została także w „Pamiętniku o powstaniu białowieskiem”, wydanym w 1836 roku w Paryżu. Anonimowy autor pisze: „Utajony w krzakach włościanin ze wsi Krzysztofowa, ujrzawszy w przechodzie Kraskowskiego wziął go na stronę i doniósł że Moskale do Podcerkiew chodzili, bili się i spiesznie nazad z rannymi żołnierzami powrócili”.

  Z informacji najstarszych mieszkańców Białowieży, którzy od swoich przodków słyszeli o Krysztapowie, wynika, że wieś znajdowała się mniej więcej w obszarze obecnej ulicy Leśnej, szczególnie tej jej części, która łączy się z ulicą A. Waszkiewicza. Michał Rubel zapamiętał wiadomość przekazaną mu przez ojca Pawła (ten z kolei usłyszał ją od swojego ojca Bazylego, żyjącego w latach 1858-1936), że Krysztapowo posiadało 8 „uczastków” nieurodzajnej ziemi. Mieszkańcy wsi cierpieli niedostatek. W końcu troje mieszkańców wsi – Rubel, Szechalewicz i Bajko wystąpili z prośbą do starosty, żeby pozwolił im przenieść się na Stoczek, bo nawet „nie mają mąki na zacierkę”. Takie pozwolenie zostało wydane. Mieszkańcy Krysztapowa po 1840 roku zaczęli się budować na nowym miejscu. Otrzymali także 8 „uczastków” ziemi, znajdującej się na północ od Stoczka. Swoje domostwa wybudowali przy obecnej ulicy A. Waszkiewicza, w okolicy Zaułka Bartników. Domy mieszkalne znajdowały się od strony południowej, zaś gospodarcze – od północnej (bliżej obecnej ulicy Tropinka). Michał Rubel wspomina jeszcze o cerkiewce istniejącej w Krysztapowie. Miała się ona znajdować na wzgórku, na „uczastku” należącym do gospodarza o nazwisku Minko.

 Nieżyjąca już Nadzieja Rusko wspominała w latach 90-tych ubiegłego wieku, że jej dziad Bazyli Szpakowicz, opowiadał swego czasu, jak będąc chłopakiem, chodził do Krysztapowa na zabawy. Wieś, według słów dziada, znajdowała się w okolicy obecnej piekarni „Wiktoria”.

Krysztapowo istniało zatem mniej więcej do połowy XIX wieku. Zaznaczone jest jeszcze na niemieckiej, dwuczęściowej mapie Puszczy Białowieskiej i okolic z 1855 roku, choć pewnie w tym czasie nikt już we wsi nie mieszkał. Na mapie wieś występuje pod nazwą „Krysztanowo”. Jedna część mapy, oznaczona „Swisłocz 22”, przedstawia północne obrzeże puszczy i teren położony od niej na północ, druga – „Szereszów 28” – pokazuje pozostałą część puszczy i jej południową okolicę, aż do Kamieńca Litewskiego. Obie mapy zostały wydane pod wspólną nazwą: „Reymann’s special-Karte”, a wydrukowała je drukarnia C. Fleminga w Głogowie (v.C. Fleming Glogau). Autorem map jest F. Handtke.

  Mapa Handtkego potwierdza lokalizację Krysztapowa, wskazywaną przez najstarszych mieszkańców Białowieży. Widzimy też, że od wsi prowadziła droga na wschód, do miejscowości Czadziel. Na mapie zaznaczone są również wsie Zastawa, Podolany i Stoczek. Niewielkie osiedle zaznaczono ponadto w miejscu, gdzie dzisiaj wznosi się najstarszy budynek Białowieży (w Parku Pałacowym), zbudowany w 1845 roku. Można też dopatrzyć się części wsi Stoczek, nazywanej niegdyś Strelcy (dzisiaj – Szpakowicze). (Oprac. Piotr Bajko)

Galeria