Symboliczny murek i tablica informacyjna na miejscu dawnego cmentarza niemieckiego (2009 r.).

Dawna siedziba Zarządu Apanażowego Puszczy Białowieskiej, znajdująca się w Parku Dyrekcyjnym w Białowieży, w okresie I wojny światowej mieściła niemiecki polowy szpital etapowy. Okupanci wydzielili niewielki powierzchniowo plac, położony w części północno-środkowej parku, z przeznaczeniem na cmentarz dla zmarłych żołnierzy niemieckich.

  Cmentarz miał postać czworokąta i był ogrodzony murkiem. Pod koniec 1918 roku, znajdowało się na nim już kilkadziesiąt mogił z cementowymi nagrobkami. Do nagrobnych krzyży przymocowane były tabliczki z drewna, z wyrytymi na nich nazwiskami zmarłych, nazwą oddziału i datą zgonu.

   W początku lat dwudziestych XX wieku cmentarz był urządzony „gruntownie i porządnie” – pisał Wiktor Szymański w swym „Przewodniku po Puszczy Białowieskiej” (Wilno 1925). Do książki został dołączony planik Parku Dyrekcyjnego, na którym jest zaznaczona ta nekropolia.

  W czasie II wojny światowej Niemcy dokonywali na cmentarzu kolejnych pochówków, poszerzając go nieznacznie w kierunku zachodnim. Tutaj pochowano m.in. żołnierzy, którzy zginęli w czasie potyczki z partyzantami w 1943 roku. Wg niektórych źródeł w osobnej mogile pochowany został przewodnik Niemców – słynny kłusownik białowieski Aleksander Bajko, noszący przydomek Szumarski. Na nowych mogiłach stawiano krzyże wykonane z drewna.

  Po II wojnie światowej starsze mogiły z czasem zupełnie zanikły, a ocalałe cementowe nagrobki zostały przeniesione i złożone w pobliżu d. siedziby Zarządu Apanażowego. Leżały one tam do początku lat siedemdziesiątych. Cmentarz faktycznie przestał istnieć. Składowane nagrobki były stopniowo rozszabrowywane, ostatnie zabrał jeden z mieszkańców ulicy Meleszkowskiej, który użył ich przy budowie fundamentów wznoszonego przez siebie domu mieszkalnego.

  Pomimo, że cmentarz już od dawna nie istniał, wspominano o nim jeszcze dosyć długo w przewodnikach turystycznych. Osoby zainteresowane przeszłością Białowieży stale występowały z sugestiami, by ten cmentarz odtworzyć, chociażby w symbolicznej postaci. Tak też w końcu się stało. W dniu 17 października 2001 roku pomiędzy Wojewodą Podlaskim a Zarządem Gminy Białowieża zostało zawarte porozumienie w sprawie wykonania symbolicznego murku kamiennego, otaczającego miejsce po cmentarzu z okresu I wojny światowej. Murek został wykonany w 2002 roku. (Oprac. Piotr Bajko)

Galeria