Konrad Celtis (1459-1508)

Niemiecki humanista i nauczyciel uniwersytecki, autor jednego z pierwszych w literaturze opisów żubra i polowania na niego.

  Urodził się w Wipfeld k. Würzburga. Swoje rodowe nazwisko Pickel (po polsku – dłuto), przetłumaczył na łacinę. Studiował w Kolonii i Heidelbergu. Był człowiekiem nieprzeciętnych zdolności, przy tym niespokojny, ruchliwy, oddany całkowicie nurtującym w tym czasie całą Europę nurtom odrodzeniowym. Objechał wiele miast i krajów. W 1489 roku przyjechał do Krakowa, by studiować w Uniwersytecie Jagiellońskim matematykę i astronomię u Wojciecha z Brudzewa oraz nauki przyrodnicze. Wskutek jakich zatargów po dwóch latach opuścił to miasto. Po powrocie do Niemiec otrzymał od cesarza Fryderyka miano „poety laureata”. Od 1497 roku do końca swego życia mieszkał w Wiedniu. Tutaj też cesarz Maksymilian nadał mu tytuł „nauczyciela poezji i konwersacji”, tworząc jednocześnie dla niego katedrę poetyki. Celtis zmarł w Wiedniu, został pochowany w kościele św. Szczepana.

  Sławę swą zawdzięcza Celtis przede wszystkim wierszom łacińskim, zebranym w trzy odrębne całości: ody, epigramaty i elegie. W 1502 r. wydane zostały jego elegie pt. „Quattour libri Amorum” (Cztery księgi o miłości), wśród których znajduje się pieśń o Wiśle. Poeta opisał cały bieg tej rzeki. Szczególną uwagę poświęcił żubrom i turom, które wówczas zamieszkiwały Nizinę Mazowiecką; przedstawił opis i sposób polowania na żubra.

  Pieśń o Wiśle przedrukował Jan Pistorius zw. Niddanus (1546-1608) w swym dziele pt. „Polonicae historiae corpus...”, wydanym w 1582 roku w Bazylei. Zatytułował ją: „Carmen Conradi Celtis P. L. ad Vistulam fluvium, ubi ortum et exitum ejus describit et de vesontibus et eorum venationibus agit” (Pieśń Konrada Celtisa, poety łacińskiego, do Wisły, z opisaniem jej źródeł i ujścia, jakoteż polowania na żubry). Całość elegii obejmuje 58 wierszy, z czego 24 wiersze poświęcił poeta żubrowi.
W latach 30-tych ub. wieku elegię tę przełożył na polski Witołd Ziembicki (1874-1950), lekarz, internista, historyk medycyny, bibliograf i bibliofil łowiecki. Oto fragment poświęcony żubrowi:
„... Jest to owa szczególna okolica, w której
Żyją kosmate żubry i potężne tury!
Zwierz to iście potworny, w obyczajach srogi,
Wzrok ogniem ciskający ma, zagięte rogi,
Sierść czarną, łeb kudłaty, jak i cielsko całe,
Długa broda okrywa mu gardło nabrzmiałe.
Gdy w drodze nieprzyjazna stanie mu istota,
Na rogi ją porywa i w powietrze miota,
Gdy gniewny – wszystko niszczy i miażdży dokoła,
Nawet drzewa obala uderzeniem czoła!
Myśliwiec jednak, kiedy wytropi to zwierzę,
Takim oto podstępem się do niego bierze:
Najpierw podrażnia bestię i twarde jej ciało
Kaleczy, z łuku zręcznie wypuszczoną strzałą.
Poczym niby ucieka i za pniem się chowa,
W który wali rogata, straszna żubrza głowa.
Byk szaleje i pragnie dostać napastnika,
Wkoło dębu go szuka, lecz tamten umyka
I co chwilę zza drzewa nowy cios wymierza,
Gęsto raniąc oszczepem mocną skórę zwierza,
Tak, aż go wreszcie siły opuszczają snadnie
I, do walki niezdolny, ustaje bezwładnie.
Wtedy łowcza drużyna wychodzi z ukrycia,
Otacza zwierza kołem i pozbawia życia...”

(Oprac. Piotr Bajko)

Galeria