Mapa Nadleśnictwa Królewskie (Królewski Most).

Królowy Most – uroczysko w oddziale 824 Puszczy Białowieskiej. Wymienia je Jan Jerzy Karpiński w spisie uroczysk z 1937 roku i Otton Hedemann w „Dziejach Puszczy Białowieskiej w Polsce przedrozbiorowej (w okresie do 1798 roku)” (Warszawa 1939).

K. W. Wójcicki w „Encyklopedii powszechnej” (T. III, 1860, s. 399) objaśnia, że nazwa uroczyska pochodzi od prostego, drewnianego mostu na rzece Leśnej (lub też Białej – jak chcą niektórzy autorzy, wśród nich O. Hedemann), wybudowanego w 1752 roku z rozkazu Augusta III, zjeżdżającego tutaj na polowanie. Szczątki tego mostu można było oglądać jeszcze pod koniec XIX wieku, o czym wspominają Franciszek Błoński, Karol Drymmer i Antoni Ejsmond w „Pamiętniku Fizjograficznym” (T. VIII, R. 1888).

Inwestycja ta miała spowodować powstanie w tym miejscu niedużej wsi, którą również nazwano Królowym Mostem. Z kilku zachowanych dokumentów wynika jednak, że taka wieś istniała tutaj jeszcze przed zbudowaniem mostu dla Augusta III. Najstarszy z tych dokumentów pochodzi z 1571 roku. W Puszczy Białowieskiej odbywała się wtedy akcja tzw. odmian, czyli zamiany wchodów wewnątrz Puszczy na położone poza jej obrębem. Otóż niejaki Tymoteusz, syn Andrzeja, zażądał odmiany 50 „osiadłych” włok „przy drodze Szostakowskiej, która idzie do Królowego Mostu”.

W kolejnym dokumencie – „Excerpcie Inwentarza Leśnictwa Białowieskiego” z 1670 roku, znajdujemy informację, że kwatery „od Kamieńca” (jednej z trzech kwater, na którą podzieliła Puszczę Białowieską „Ordynacja Puszczy” z 1639 roku), pilnuje od granicy kamienieckiej myśliwiec zamieszkały w Królowym Moście razem z leśnikiem zamieszkałym w Chydrach. Ten sam inwentarz wymienia nową wieś Sieliszcze, która została założona nieopodal Królowego Mostu.

Z kolei w inwentarzu z 1696 roku zapisano, że „Michał Ropetowicz, rudnik Królowego Mostu, z młynem arendy płaci złotych 160” (zob. artykuł O. Hedemanna – „Echa Leśne nr 10/1936 r.).

Zatem można domniemywać, że na rzece znacznie wcześniej istniał most, zbudowany z polecenia innego króla – w Puszczy przecież polowało ich sporo. Z biegiem czasu most uległ zniszczeniu i dopiero w połowie XVIII wieku na jego miejscu został wzniesiony nowy.

Z budową mostu dla króla Augusta III w 1752 roku nie można też powiązać powstania leżącej w jego pobliżu wsi Kamienniki (po I wojnie światowej nazwę tę zmieniono na Kamieniuki), albowiem wspomina o niej już „Ordynacja Puszczy” z 1639 roku, wymieniając „młynarzów Kamienników” na rzece Białej (Leśnej). W 1776 roku Kamienniki wraz z kilkoma innymi wsiami skarżyły się królowi, iż nie zapłacono im za wyrób i wywóz „belków”. Inwentarz z 1792 roku wymienia wieś Kamienniki jako należącą do guberni milejczyckiej.

Nestor Genko w „Lesnom Żurnale” (nr 5 z 1902 roku) podał, że drogę z Białowieży do Królowego Mostu (16,3 wiorsty) mieszkańcy Białowieży nazwali Drogą Królewską. Dalej droga ta biegła do Kamieńca i Brześcia Litewskiego. Dawna nazwa drogi utrzymała się do dzisiaj, przynajmniej po stronie polskiej Puszczy. W użyciu jest też wariant: Droga Kamieniecka.

Po rozdzieleniu w XVIII wieku Puszczy Białowieskiej na 2 kwatery – Białowieską i Jamneńską, w Królowym Moście zamieszkał podleśniczy Jamneński. Nadleśniczy oprócz pensji etatowej, posiadał leżącą w pobliżu Królowego Mostu wieś Kamienniki, składającą się z 13 chat, z odpowiednią ilością gruntu, którą obrabiali miejscowi włościanie. W „Encyklopedyi powszechnej” (T. III, R. 1860, s. 400) znajdujemy informację, że we wsi Kamienniki mieszkali osocznicy, lecz O. Hedemann nie zalicza tej wsi do osockich.

Na podstawie dokumentów, odszukanych przez O. Hedemanna w archiwach w okresie międzywojennym, wiemy, że w 1780 roku oberstrażnikiem w Królowym Moście był Petowt, a przed nim lub po nim – Lanzert. W latach 1798-1802 w Królowym Moście mieszkał Aleksander Pac (Patz) – podleśniczy kwatery Jamneńskiej.

Z dokumentu bez daty, pochodzącym z czasów Antoniego Tyzenhauza (1765-1780), dowiadujemy się, że w Królowym Moście mieszkał strażnik Zarobkiewicz (Żerebkiewicz?).

W 1820 roku mieszkańcem Królowego Mostu został nowo mianowany nadleśny (forstmejster) Puszczy Białowieskiej Eugeniusz de Ronka – jeden z przywódców powstania listopadowego na tym terenie. Baron Juliusz Brincken wspomina, że w siedzibie nadleśnego były przechowywane mapy i akta Puszczy Białowieskiej (zob. „Powszechny Dziennik Krajowy”, nr 95 z 6 kwietnia 1830 r.).

W lutym 1823 roku w okolicy Królowego Mostu odbyło się wielkie polowanie, w którym wziął udział baron Juliusz Brincken. Upolowano wówczas cztery łosie, sześć dzików i 10-letniego żubra. Z odesłanej do Warszawy skóry żubra wykonany został eksponat, który wystawiono w Muzeum Szkoły Szczególnej Leśnictwa.

Królowy Most zaznaczył swą obecność na arenie działań obu powstań narodowych – listopadowego i styczniowego.

W dniu 14 kwietnia 1831 roku z Grodna do Królowego Mostu przybył Karol Niemcewicz na rozmowy z Eugeniuszem de Ronką. Tutaj Ronka miał już przygotowany wóz z amunicją i bronią, którą przetransportowano do uroczyska Żubrowy Kąt – miejsca zbiórki wszystkich powstańców.

W dniu 11 maja 1831 roku dotarła do Królowego Mostu moskiewska piechota (1200 osób) i kawaleria (150 osób) z jednym działem. Wysłanemu po południu patrolowi powstańczemu udało się zabić 5 kozaków. W dniu 12 maja Moskale opuścili Królowy Most, udając się do Białowieży. Warto dodać, że mniej więcej w tym samym czasie powstańcy pojmali w Królowym Moście urzędnika Nieczwołodowa, wysłanego z Grodna.

Podczas powstania styczniowego – dowódcą działających w rejonie Puszczy Białowieskiej oddziałów powstańczych był Walery Wróblewski. Pod jego rozkazami walczył liczący około 150 ludzi oddział dowodzony przez Rogińskiego wraz z Rylskim i Sąginem. Oddział ten przybył do Królowego Mostu 10 lutego 1863 roku. Już następnego dnia, przy przeprawie przez rzekę Leśną, został on zaatakowany przez dwie roty rosyjskie gen. Iwana Nostitza, dysponujące dwoma działami. Zginęło około 65 powstańców. Z resztą oddziału Rogiński wycofał się południowym skrajem Puszczy na wschód, w stronę Prużany.

Z opracowania Nestora Genko poświęconego Puszczy Białowieskiej dowiadujemy się, że na przełomie XIX i XX wieku na łąkach wsi Kamienniki, przy Królowym Moście, funkcjonował przystanek spławny na rzece Leśnej.

W lecie 1922 roku, na drodze biegnącej z Białowieży do Królowego Mostu, doszło do zabójstwa bogatego kupca Pomeranca ze wsi Motol. Życia pozbawił go mieszkaniec Białowieży – Aleksander Bajko (ps. Szumarski), ograbiając jednocześnie swoją ofiarę z pieniędzy.

W okresie międzywojennym Królowy Most połączony został administracyjnie z wsią Kamieniuki i w oficjalnych dokumentach przestał być wymieniany. Przykładowo – rozporządzenia wojewody białostockiego z 1933 i 1935 roku w sprawie podziału obszaru gmin wiejskich na terenie woj. białostockiego na gromady, wymieniają gromadę Kamieniuki i kilka wsi wchodzących w jej skład, ale nie ma wśród nich Królowego Mostu. Kamieniuki do września 1939 roku wchodziły w skład gminy Białowieża.

W 1919 roku w Puszczy Białowieskiej utworzone zostało Nadleśnictwo Królewskie, którego nazwę wzięto od dawnego uroczyska i wsi Królowy Most. Nadleśnictwo powstało na bazie utworzonego w 1872 roku „Imienija Korolewskogo” (Leśnictwo Królewskie). Nadleśnictwo Królewskie przemianowane zostało 1 kwietnia 1933 roku na Nadleśnictwo Królewski Most. Ciekawostką jest, że w latach 1919-1924 siedziba Nadleśnictwa Królewskiego mieściła się w Białowieży – na Krzyżach, następnie została przeniesiona do Kamieniuk.

Mieszkańcy dawnego Królowego Mostu posługiwali się jeszcze przez pewien czas starą nazwą. W czasie okupacji niemieckiej Królowy Most, jako część wsi Kamieniuki, wchodził w skład białowieskiego Amtskommissariatu. W dniu 9 września 1942 roku kilku mieszkańców dawnego Królowego Mostu straciło życie, będąc powieszonymi na drzewach przed cerkwią w Białowieży. Ich zwłoki wisiały kilka dni, po czym zakopano je na miejscowym cmentarzu. Pod koniec maja 1945 roku w Królowym Moście stacjonował przez krótki czas pułk piechoty radzieckiej, a w samych Kamieniukach urządzono sztab.

Po przecięciu Puszczy Białowieskiej granicą państwową, Kamieniuki wraz z częścią nazywaną Królowym Mostem znalazły się na terenie Białoruskiej SRR. Wkrótce, niedaleko wsi, na miejscu dawnej osady leśnej należącej do Nadleśnictwa Królewski Most, wybudowano centrum administracyjno-naukowe białoruskiego Parku Narodowego „Biełowieżskaja Puszcza”. Podobnie, jak przed wojną, tak i po wojnie Królowego Mostu nie wymienia się już w żadnych spisach urzędowych. Nie znajdziemy tej nazwy także w „Krótkim słowniku toponimicznym Białorusi” Wadima Żuczkiewicza, wydanym po rosyjsku w Mińsku w 1974 roku. Przypomina o niej jedynie nazwa Leśnictwa Korolowo-Mostowskiego, utworzonego w białoruskiej części Puszczy.

Wykaz (niepełny) pracowników Nadleśnictwa Królewskie (Królewski Most):

Antkowiak Stanisław – pomocnik leśny
Baumanowa Zofia – podleśniczy biurowy
Budkiewicz Jerzy – leśniczy
Charczun Stefan – leśniczy
Chrupek Henryk – nadleśniczy
Czarnecki Mieczysław – asesor
Czerwiński Henryk – leśniczy
Czyżewski Franciszek – nadzorca leśny
Hubicki Sobiesław – podleśniczy
Iżycki Michał – nadzorca leśny
Jarzębowicz Aleksander – asesor, leśniczy
Jarzębowicz Władysław – sekretarz
Karczmarczyk Pius – nadleśniczy
Karczewski Jan – gajowy
Kwapiszewski Stanisław Kamil – leśniczy
Małachowski Zygmunt – praktykant techniczno-leśny, adiunkt leśny
Micigolski Józef – leśniczy
Miłobędzki Janusz – nadleśniczy
Morawski Jan – kierownik prowizoryczny nadleśnictwa, nadleśniczy
Paterek Piotr – gajowy
Poleszuk Filip – gajowy
Rafał Ładysław – gajowy
Stanisławski Józef – podleśniczy
Sudlitz Marian – prowizoryczny podleśniczy
Szczanowski Stanisław – leśniczy
Szczanowski Wincenty – leśniczy
Vogtman Jerzy – asesor
Wiśniewski Roman – leśniczy

(Oprac. Piotr Bajko)
 

Galeria