Staw wschodni - widok od strony grobli - widoczna na pierwszym planie olsza została niedawno wycięta
powstały	koniec XIXw.
powierzchnia	5,7ha
średnia głębokość	2,5m
Stawy w Parku Pałacowym w dawnej ilustracji
Park Pałacowy (mapa interatkywna)

Dwa stawy, położone w południowej części Parku Pałacowego w Białowieży, powstały pod koniec XIX wieku. Z szerokiej i podmokłej w tym miejscu doliny rzecznej wybrano ziemię i użyto ją do pokrycia piaszczystego i kamienistego wzgórza, na którym w latach 1889-1894 wybudowano pałac carski.

  Przez stawy pierwotnie przepływała rzeka Narewka. Oba stawy, wschodni i zachodni, o urozmaiconej i płynnej linii brzegowej, posiadały po dwie wyspy – jednej dużej i jednej małej. Z czasem mała wyspa na stawie zachodnim połączyła się z dużą wyspą, a mała wyspa na stawie wschodnim z północną linią brzegową stawu. Obie duże wyspy początkowo były zadrzewione. Obecnie zadrzewiona jest tylko wyspa na stawie zachodnim, natomiast wyspa na stawie wschodnim zakrzacza się. Stawy przedzielone są szeroką groblą, obsadzoną drzewami, po której turyści mogą wejść do Parku Pałacowego bezpośrednio z parkingu.

  Do stawu wschodniego spływają wody niewielkiego stawku ze źródełkiem położonego u podnóża skarpy. W okresie międzywojennym do tego stawku spływała też woda z kaskady zrobionej na skarpie przy południowej elewacji pałacu.

  Na wschodniej granicy wschodniego stawu, w miejscu, w którym wpadała do niego rzeka Narewka, w momencie zakładania stawów wybudowano żelazną tamę systemu Puaré. Zadaniem jej było utrzymywanie wody na stałym poziomie oraz przepuszczanie wiosną spławianego drewna.

  Ze stawu wschodniego początkowo pobierał wodę wodociąg pałacowy. Woda ulegała oczyszczeniu poprzez filtry biologiczne zlokalizowane w budynku obok stawu (późniejsza elektrownia). W roku 1927 w Parku Pałacowym wywiercono studnię głębinową, która od tej pory zaczęła zaopatrywać w wodę cały Park.

Staw zachodni z malowniczo zadrzewioną wyspeką - wczesna wiosna (2006r.)

  W okresie międzywojennym oba stawy udostępnione były dla rekreacji. Podczas uroczystych obchodów Święta Morza na stawach i rzece Narewce organizowano różne imprezy wodne. Odbywały się zawody kajakowe, konkursy wianków puszczanych na wodę, zawody pływackie.

  Stawy kilkakrotnie w swej historii oczyszczane były z namułu i pogłębiane. Pierwsze takie prace po II wojnie światowej przeprowadzono w okresie od 1 kwietnia 1959 do 31 maja 1960 roku. Jednocześnie dokonano regulacji koryta rzeki na tym odcinku. Wartość prac wyniosła około 1,8 mln zł.

  Niestety, po upływie około dziesięciu lat stawy wymagały znów gruntownej kosmetyki. Zarośnięte i brudne, poddawane były przez turystów stałej krytyce. Pod koniec 1972 roku powstał Społeczny Komitet Odbudowy Stawów w Białowieży na czele z Teresą Marczewską z Warszawy. Doprowadziła ona do wykonania w czynie społecznym przez Biuro Projektów Wodnych Melioracji w Białymstoku wymaganej dokumentacji. Wartość prac oceniono na około 1,5 mln zł. Do prac przy przebudowie, pogłębieniu i oczyszczeniu stawów przystąpiono w sierpniu 1973 roku. Wykonało je Rejonowe Przedsiębiorstwo Melioracyjne w Bielsku Podlaskim. Rzekę Narewkę puszczono nowym korytem, oddzielając ją od stawów groblą, aby nie przepływała przez nie i ich systematycznie nie zamulała. Prace trwały do sierpnia następnego roku. Środki na odbudowę wygospodarowała Powiatowa Rada Narodowa w Hajnówce.

  Po upływie ponad 30 lat, stawy ponownie wymagają przeprowadzenia gruntownej ich renowacji.

Pozyskiwanie lodu do pałacowych lodowni (staw zachodni, pocz. XX wieku)

  W październiku 1975 roku w Parku Pałacowym ukończono budowę oczyszczalni ścieków, która dodatnio wpłynęła na czystość wód w stawach i samej rzece. W 1983 roku wykonano dodatkowy jaz zasilający stawy, zlokalizowany przy budynku nad stawami.

  W styczniu 1987 roku przy Białowieskim Parku Narodowym utworzono Koło Polskiego Związku Wędkarskiego, któremu oddano w dzierżawę stawy w Parku Pałacowym. Koło zrzesza głównie mieszkańców Białowieży. Członkowie koła mają obowiązek przepracowania 2 dni w roku na rzecz parku (obkaszanie brzegów stawu etc.).

  Stawy parkowe sporadycznie są zarybiane. W 1989 roku np. zarybiono je karpiem (60 kg), karasiem (30 kg) i amurem (10 kg). Narybek zakupiono ze środków koła wędkarskiego PZW przy BPN.

   Na białowieskich stawach od 2005 roku urządzane są Zawody Karpiowe o Puchar „Żubra”. W 2005 roku w zawodach wzięły udział 4 dwuosobowe drużyny z Białowieży, Białegostoku i Kleszczel. Zwyciężyła para Andrzej Wasiluk i Jerzy Filipczuk z Białowieży, która złowiła dwa amury o wadze po 10 kg. W 2007 roku do zawodów przystąpiło 6 dwuosobowych drużyn z Białowieży, Białegostoku, Czarnej Białostockiej i Grabówki. Puchar zdobyła para Jerzy i Zbigniew Szymaniukowie z Grabówki. Złowiony przez nich karp ważył 6,30 kg.

  Udanymi połowami mogą pochwalić się także członkowie parkowego koła PZW. Np. w 1992 roku Jerzy Filipczuk z Pogorzelec złowił w stawie szczupaka o wadze 9,90 kg i długości 1,30 m.

Staw zachodni - widok od strony "Dworku Gubernatora" (2006r.)

  Na stawach w Parku Pałacowym sporadycznie zdarzają się przypadki śnięcia ryb. Np. w lipcu 1955 roku, wskutek silnej ulewy, która przeszła nad Białowieżą (w ciągu 7 godzin spadło 48,1 mm opadów) na stawach i rzece nastąpiło wylanie wód, które zmętniały, a na wierzchu pojawiły się tłuste plamy. W dniu 16 lipca zauważono pierwsze objawy śnięcia. W dwa dni później Dyrekcja BPN zarządziła czyszczenie stawów, spalono wówczas kilkanaście ton martwych ryb. Znaczne ilości ryb w stawach udusiły się także wskutek tzw. przyduchy, do której doszło w lutym 1982 roku.

  Stawy w Parku Pałacowym, oprócz swych walorów widokowych, doskonale nadają się do obserwacji różnych gatunków ptactwa wodnego, z których część ma tu swoje stanowiska lęgowe. W ostatnich latach Rada Gminy Białowieża domaga się od Dyrekcji Białowieskiego Parku Narodowego, przywrócenia wykorzystywania stawów w celach rekreacyjnych, na co jednak nie zezwalają obowiązujące obecnie przepisy.

   Łączna powierzchnia stawów w Parku Pałacowym wynosi około 5,7 ha, a średnia głębokość – 2,5 m. (oprac. Piotr Bajko)

HASŁA POWIĄZANE

Park Pałacowy (mapa interatkywna)

Galeria